بررسی اهمیت و نقش رسانه در تاب آوری فرهنگی و حفظ هویت

تاب آوری فرهنگی نتیجه تعامل پیچیده عناصری مانند رسانه، حفظ هویت، شبکه‌های اجتماعی، توانایی سازگاری، حافظه تاریخی و نهادهای فرهنگی است.

دکتر محمدرضامقدسی بنیانگذار خانه تاب آوری گفت : رسانه آینه‌ای از هویت و تاب آوری فرهنگی است.
رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری قدرتمند در شکل‌دهی به هویت فرهنگی و تقویت تاب‌آوری آن، نقش مهمی بر عهده دارند. در عصر جهانی‌سازی و اقتصاد دیجیتال، رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، رادیو، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی حامل پیام‌های فرهنگی بوده و هستند، بطور کلی رسانه ها فضایی فراهم می‌کنند که افراد از طریق آن به ارزش‌ها، سنت‌ها، زبان و هنرهای خود پیوند می‌خورند.
این فرآیند باعث تقویت احساس تعلق و هویت در برابر نفوذ فرهنگ‌های خارجی و یکنواخت‌سازی جهانی می‌شود. به‌ویژه در مواقع بحران، مانند جنگ، مهاجرت یا تغییرات سیاسی، رسانه به عنوان پلی میان نسل‌ها عمل کرده و داستان‌های تاریخی، زبان مادری و آداب محلی را حفظ می‌کند. برای مثال، برنامه‌های موسیقی‌های محلی یا پخش زنده مراسم سنتی، دانش نسل جوان را تقویت و بلکه به ایجاد هویت مشترک کمک می‌کند.
شبکه‌های اجتماعی نیز به نوبه خود امکان مشارکت گسترده‌تری را فراهم کرده‌اند؛ مانند استفاده از هشتگ‌ها برای جشنواره‌های فرهنگی یا انتشار آثار هنرمندان محلی که به حفظ تنوع فرهنگی منجر می‌شود.
با این حال، تأثیر رسانه دوگانه است:
اگر نقد واقعیت فرهنگی را به‌درستی بازتاب دهد، تاب‌آوری را تقویت می‌کند، اما اگر از الگوهای غربی یا مصرف‌گرایی پیروی کند، می‌تواند به تضعیف هویت بیانجامد. بنابراین، استفاده از رسانه به‌عنوان ابزاری آگاهانه برای معرفی و تبلیغ فرهنگ بومی، تربیت رسانه‌ای جامعه و تولید محتوا با مشارکت عمومی ضروری است.
رسانه نه تنها آینه‌ای از هویت فرهنگی است، بلکه موتور محرکه‌ای برای مقاومت در برابر اضمحلال و ناپدیدشدگی فرهنگ‌ها و احیای آنها در شرایط پویا و چالش‌برانگیز جهان امروزی بشمار می آیند.

تاب آوری فرهنگی به توانایی جوامع برای حفظ ارزش‌ها، هویت و ساختارهای فرهنگی خود در مواجهه با چالش‌های داخلی و خارجی اشاره دارد. در این زمینه، رسانه به عنوان یکی از عناصر کلیدی، نقش حیاتی در انتقال ارزش‌ها، تقویت همبستگی اجتماعی و مقابله با نفوذ فرهنگ‌های خارجی ایفا می‌کند. عناصر دیگری مانند حفظ هویت فرهنگی، شبکه‌های اجتماعی، توانایی سازگاری، حافظه تاریخی و حمایت نهادهای فرهنگی نیز در شکل‌دهی به تاب آوری فرهنگی مؤثرند.

رسانه به عنوان ابزار اصلی انتقال فرهنگ، توانایی شکل‌دهی به تصویر ذهنی جامعه نسبت به هویت خود و دیگران را دارد. از طریق اخبار، برنامه‌های فرهنگی و شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها می‌توانند فرهنگ محلی را تقویت کرده یا تحت تأثیر قرار دهند. برای مثال، تولید محتواهای مبتنی بر ارزش‌های سنتی و تاریخی به افزایش احساس تعلق و مقاومت در برابر نفوذ فرهنگی خارجی کمک می‌کند. در مقابل، اغراق در انتشار فرهنگ جهانی بدون توجه به هویت محلی می‌تواند ضعف تاب آوری فرهنگی را در پی داشته باشد .  

حفظ هویت فرهنگی  
یکی از عناصر اساسی تاب آوری فرهنگی،حفظ هویت است. جوامعی که هویت فرهنگی خود را به خوبی تعریف کرده و انتقال می‌دهند، در مواجهه با تغییرات ناگهانی مانند جنگ، مهاجرت یا جهانی‌شدن مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند. رسانه‌ها می‌توانند با پوشش رویدادهای تاریخی، زبان محلی و سنت‌ها، این هویت را تقویت کنند. برای مثال، فیلم‌ها و مستندهایی که به زبان‌های محلی ساخته می‌شوند، نقش مهمی در حفظ تنوع زبانی و فرهنگی دارند . 
شبکه‌های اجتماعی به عنوان پل ارتباطی بین افراد، در شکل‌دهی به تاب آوری فرهنگی برجسته هستند. رسانه‌های دیجیتالی مانند شبکه‌های اجتماعی این فرصت را فراهم کرده‌اند تا گروه‌های فرهنگی کوچک نیز در فضای مجازی حضور یافته و فرهنگ خود را گسترش دهند. این شبکه‌ها می‌توانند در مواقع بحران (مانند بحران‌های سیاسی یا اقتصادی) به عنوان فضایی برای حمایت از ارزش‌های فرهنگی عمل کنند. با این حال، این ابزارها نیز باید از آسیب‌هایی مانند گسترش فرهنگ مصرفی محافظت شوند . 
تاب آوری فرهنگی نیازمند تعادل بین حفظ هویت و سازگاری با شرایط جدید است. رسانه‌ها می‌توانند با ارائه راهکارهای خلاقانه برای تطبیق فرهنگ با تحولات زمانی، این توانایی را در جامعه تقویت کنند. برای مثال، استفاده از فناوری‌های نوین برای احیای هنرهای سنتی یا ایجاد فضاهای آموزشی مجازی برای آموزش زبان‌های محلی، نمونه‌هایی از این سازگاری هستند. این رویکرد به جوامع کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌های جدید، فرهنگ خود را از دست ندهند .  

حافظه تاریخی و نهادهای فرهنگی  
عنصر دیگر تاب آوری فرهنگی، حفظ حافظه تاریخی و نقش نهادهای فرهنگی مانند موزه‌ها، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌هاست. رسانه‌ها می‌توانند این حافظه را از طریق مستندها، مقالات تاریخی و پویش‌های فرهنگی تقویت کنند. همچنین، همکاری بین رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی به گسترش دانش تاریخی و افزایش آگاهی عمومی کمک می‌کند. این تعامل بین رسانه و نهادهای فرهنگی، پایه‌ای محکم برای مقاومت در برابر فراموشی فرهنگی فراهم می‌آورد .  
تاب آوری فرهنگی نتیجه تعامل پیچیده عناصری مانند رسانه، حفظ هویت، شبکه‌های اجتماعی، توانایی سازگاری، حافظه تاریخی و نهادهای فرهنگی است. رسانه به عنوان عنصری کلیدی، نه تنها فرهنگ را منتقل می‌کند، بلکه در شکل‌دهی به آینده آن نیز نقش دارد. در عصر دیجیتال، استفاده از رسانه‌های نوین برای تقویت این عناصر می‌تواند راهکاری اثربخش برای مقابله با چالش‌های فرهنگی باشد. با توجه به اهمیت موضوع، توجه به تعادل بین فرهنگ محلی و جهانی در محتوای رسانه‌ای، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است .