نقش سواد رسانه‌ای در تقویت سلامت اجتماعی

در دنیای امروز، اطلاعات با سرعت بی‌سابقه‌ای تولید و منتشر می‌شوند. شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و رسانه‌های تصویری و صوتی کاربران را با حجم عظیمی از داده‌ها مواجه می‌کنند. این داده‌ها شامل اخبار درست، نادرست و تحریف‌شده هستند. توانایی فرد در مواجهه با این حجم اطلاعات، تاثیر مستقیم بر سلامت اجتماعی دارد.

خاطره اکبری نویسنده کتاب مسیر سلامتی معتقد است سواد رسانه‌ای توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و تولید محتوا در رسانه‌ها است.
این مهارت شامل درک پیام‌ها، تشخیص منابع و انگیزه‌های تولید آن‌ها و واکنش مسئولانه به محتوا است. سواد رسانه‌ای محدود به توانایی فنی در کار با ابزارهای دیجیتال نیست. این مهارت، راهی برای زندگی آگاهانه در جهان پرشتاب اطلاعات است. فردی با سواد رسانه‌ای پیام‌ها را تحلیل می‌کند، منابع را بررسی می‌کند و اثر پیام‌ها را می‌سنجد. نتیجه آن، تبدیل شدن از یک مصرف‌کننده منفعل به یک کنشگر مسئول است.

سلامت اجتماعی توانایی فرد و جامعه برای زندگی هماهنگ و مشارکتی است. سلامت اجتماعی شامل چند بعد است:

1. تعامل سازنده و مسئولانه با دیگران: شهروندان باید توانایی ارتباط مؤثر، شنیدن دیدگاه‌های متفاوت و حل اختلاف‌ها را داشته باشند.
2. رعایت ارزش‌ها و قوانین جمعی: جامعه‌ای سالم جایی است که شهروندان مسئولیت‌های خود را بشناسند و حقوق دیگران را محترم شمارند.
3. تاب‌آوری اجتماعی: جامعه‌ای که قادر است فشارهای فرهنگی، اقتصادی و رسانه‌ای را مدیریت کند و در بحران‌ها از هم حمایت نماید.
4. ایجاد اعتماد و همبستگی: سلامت اجتماعی وابسته به اعتماد میان شهروندان و نهادهاست. جامعه‌ای که اعتماد بالایی دارد، همکاری و مشارکت جمعی در آن تقویت می‌شود.

ارتباط میان سواد رسانه‌ای و سلامت اجتماعی مستقیم و حیاتی است. رسانه‌ها نگرش‌ها و رفتارهای جمعی را شکل می‌دهند. افراد با سواد رسانه‌ای پیام‌ها را تحلیل می‌کنند و از بازنشر اطلاعات نادرست جلوگیری می‌کنند. این توانایی به کاهش شایعات، تنش‌ها و قطبی‌سازی کمک می‌کند و باعث می‌شود جامعه روابط اجتماعی سالم‌تری داشته باشد.

سواد رسانه‌ای تاب‌آوری شناختی را افزایش می‌دهد.
کاربران با فاصله‌گذاری میان دریافت پیام و پذیرش آن از واکنش‌های هیجانی جلوگیری می‌کنند. تحلیل دقیق پیام‌ها ذهن را در برابر تاثیرات شتاب‌زده و هیجانی رسانه‌ها محافظت می‌کند. تصمیم‌ها منطقی‌تر می‌شوند و رفتارهای جمعی آسیب‌زا کاهش می‌یابد.

تحلیل منبع پیام یکی از وجوه کلیدی سواد رسانه‌ای است.
هر پیام رسانه‌ای محصول تصمیم‌های انسانی و ساختارهای نهادی است. افراد با سواد رسانه‌ای تشخیص می‌دهند پیام توسط چه کسی تولید شده و هدف آن چیست. این تحلیل پیام‌ها را در زمینه قدرت، اقتصاد و فرهنگ قرار می‌دهد و شهروندان را مسئولانه عمل کردن تشویق می‌کند. در نتیجه، فضای عمومی سالم باقی می‌ماند و اعتماد اجتماعی تقویت می‌شود.

سواد رسانه‌ای همچنین توانایی درک اثرات پیام‌ها بر رفتار و جامعه را فراهم می‌کند.
شهروندانی که این مهارت را دارند، پیش از بازنشر یا واکنش، پیامدهای اجتماعی کنش خود را می‌سنجند. در عصر شبکه‌های اجتماعی، یک پیام می‌تواند در عرض چند ثانیه به هزاران نفر برسد و اثرات گسترده‌ای بر نگرش‌ها و رفتارهای جمعی داشته باشد. افراد با سواد رسانه‌ای می‌دانند که هر کلیک، لایک یا اشتراک‌گذاری یک کنش معنادار است و می‌تواند نقش مثبت یا منفی در سلامت اجتماعی ایفا کند. این سطح از آگاهی تاب‌آوری اخلاقی و اجتماعی جامعه را تقویت می‌کند و از رشد تنش‌ها و دو قطبی‌سازی جلوگیری می‌کند.

تاب‌آوری اجتماعی در دنیای دیجیتال به شدت وابسته به سواد رسانه‌ای است.
افرادی که مهارت‌های تحلیل پیام، شناخت منابع و سنجش پیامدها را دارند، کمتر دچار سردرگمی، هیجان‌های کاذب و واکنش‌های ناآگاهانه می‌شوند.
چنین افرادی قادرند در برابر اخبار جعلی، روایت‌های تحریف‌شده و بمباران اطلاعات مقاومت کنند و نقش فعال در پویایی اجتماعی ایفا نمایند.
به همین دلیل می‌توان گفت که سواد رسانه‌ای ستون عملی تاب‌آوری اجتماعی یا SOCIAL RESILIENCE است و سلامت اجتماعی بدون آن به سختی حفظ می‌شود.

یکی دیگر از وجوه اهمیت سواد رسانه‌ای در سلامت اجتماعی، توانایی مقابله با قطبی‌سازی و تعصبات جمعی است.
رسانه‌ها می‌توانند با ارائه اخبار گزینشی، بزرگنمایی رویدادها یا برجسته‌سازی برخی دیدگاه‌ها، جامعه را به دو گروه متضاد تقسیم کنند.
شهروندان باسواد رسانه‌ای قادرند چنین دستکاری‌هایی را تشخیص دهند، تحلیل کنند و به جای واکنش‌های هیجانی، رفتارهای متعادل و مسئولانه نشان دهند.
این توانایی باعث می‌شود روابط اجتماعی سالم باقی بماند و اعتماد میان گروه‌های مختلف جامعه حفظ شود.

سواد رسانه‌ای مهارت‌هایی مانند تفکر نقادانه، تحلیل علل و پیامدها و مدیریت هیجانات را پرورش می‌دهد.
فردی که قادر است اطلاعات را به طور دقیق ارزیابی کند، پیش از واکنش اثرات اجتماعی و فردی آن را در نظر بگیرد و تصمیم آگاهانه بگیرد، نقش مهمی در حفظ سلامت اجتماعی دارد.
این مهارت‌ها باعث می‌شوند جامعه‌ای شکل گیرد که اعضای آن یکدیگر را درک می‌کنند، اطلاعات را مسئولانه منتقل می‌کنند و فضای عمومی کمتر آلوده به شایعه، ترس یا خشونت می‌شود.

در عصر شبکه‌های اجتماعی، اخبار جعلی، بمباران اطلاعات و تاثیر الگوریتم‌ها، هر کاربر یک کنشگر رسانه‌ای است.
بدون سواد رسانه‌ای، تشخیص حقیقت دشوار است و تصمیم‌ها به صورت هیجانی اتخاذ می‌شوند. بازنشرهای ناآگاهانه و واکنش‌های سریع، سلامت اجتماعی را تهدید می‌کند و باعث افزایش تنش‌ها، سوءتفاهم‌ها و قطبی‌سازی می‌شود.

قانون سه مکث الگویی عملی برای مقابله با این تهدیدات ارائه می‌دهد. مکث در درک پیام، تحلیل منبع و سنجش اثر و کنش، ذهن را در برابر تاثیرات هیجانی محافظت می‌کند. این سه گام تاب‌آوری شناختی، اخلاقی و اجتماعی را تقویت می‌کنند.

ارتقای سواد رسانه‌ای ضرورت حفظ سلامت اجتماعی است. هرچه شهروندان مهارت تحلیل پیام و شناخت منابع بیشتری داشته باشند، جامعه تاب‌آورتر و سالم‌تر خواهد بود. سواد رسانه‌ای کلید محافظت از سلامت اجتماعی و تقویت همبستگی جمعی است.