«اجتماعی بودن مددکاری» به این معناست که مددکار اجتماعی در کار خود تنها به فرد و مشکلات شخصی او نگاه نمی‌کند، بلکه به زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و خانوادگی او نیز توجه دارد.

به بیان ساده‌تر، اجتماعی بودن مددکاری یعنی دیدن انسان در بستر جامعه و درک این نکته که مشکلات افراد معمولاً نتیجه شرایط اجتماعی و محیطی هستند، نه فقط رفتار یا تصمیم‌های فردی. مددکار اجتماعی باور دارد که انسان موجودی اجتماعی است و برای حل مشکلاتش باید با همکاری دیگران، نهادها و جامعه اقدام کرد.


مریم فرجی روانشناس و مترجم کتاب هفت مهارت زندگی بر این باور است که هیچ انسانی به تنهایی رشد نمی‌کند و هیچ کمکی بدون مشارکت اجتماعی به نتیجه نمی‌رسد.

بنابراین، اجتماعی بودن مددکاری یعنی:

• توجه به ارتباط میان فرد و جامعه

• تلاش برای اصلاح ساختارها و شرایط اجتماعی ناعادلانه

• همکاری با گروه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی

• تقویت احساس تعلق، همبستگی و مشارکت اجتماعی در میان افراد

به طور خلاصه، اجتماعی بودن مددکاری یعنی اینکه مددکاری فقط کمک فردی نیست، بلکه فعالیتی انسانی، گروهی و اجتماعی است که با هدف بهبود زندگی در سطح فرد و جامعه انجام می‌شود.

مددکاری اجتماعی یکی از رشته‌ها و حرفه‌های مهم علوم انسانی است که هدف اصلی آن کمک به بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها در جامعه می‌باشد.
در نگاه اول ممکن است تصور شود مددکاری تنها نوعی کمک فردی به افراد نیازمند است، اما واقعیت این است که مددکاری یک فعالیت عمیقاً اجتماعی است.
برای درک بهتر این موضوع، باید مفهوم «اجتماعی بودن مددکاری» را بررسی کنیم.

اجتماعی بودن مددکاری به این معناست که مددکار نه تنها با فرد، بلکه با جامعه، گروه‌ها، نهادها و ساختارهای اجتماعی نیز در ارتباط است. مددکار اجتماعی فردی است که درک عمیقی از روابط انسانی، تعاملات اجتماعی و نیازهای جامعه دارد. او می‌داند که مشکلات فردی معمولاً ریشه در شرایط اجتماعی دارند و برای حل آن‌ها باید به بستر جامعه توجه کرد.

در این مقاله به طور کامل توضیح می‌دهیم که اجتماعی بودن مددکاری یعنی چه، چه اهمیتی دارد، چه ویژگی‌هایی در مددکار اجتماعی لازم است و چگونه این مفهوم در زندگی واقعی نمود پیدا می‌کند.


تعریف مددکاری اجتماعی

پیش از پرداختن به مفهوم اجتماعی بودن، لازم است تعریف کوتاهی از مددکاری اجتماعی داشته باشیم. مددکاری اجتماعی حرفه‌ای است که هدف آن افزایش رفاه اجتماعی، رفع مشکلات فردی و جمعی، و توانمندسازی انسان‌ها برای مقابله با چالش‌های زندگی است. مددکاران اجتماعی در مدارس، بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی، زندان‌ها، محلات، سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی در حوزه‌های سیاست‌گذاری اجتماعی فعالیت می‌کنند.

مددکار اجتماعی با افراد، خانواده‌ها و گروه‌ها همکاری می‌کند تا بتوانند بر مشکلات خود غلبه کنند. این همکاری فقط یک رابطه فردی نیست، بلکه رابطه‌ای اجتماعی، فرهنگی و انسانی است.

اجتماعی بودن مددکاری یعنی چه؟

اجتماعی بودن مددکاری به زبان ساده یعنی اینکه مددکار فقط به فرد نگاه نمی‌کند، بلکه به جامعه‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند نیز توجه دارد. مددکار اجتماعی باور دارد که انسان موجودی اجتماعی است و مشکلاتش تنها نتیجه ضعف شخصی یا خطاهای فردی نیستند، بلکه بسیاری از آن‌ها از محیط، فرهنگ، تبعیض، فقر، نابرابری و شرایط اجتماعی ناشی می‌شوند.

برای مثال، وقتی فردی دچار بیکاری، افسردگی یا اعتیاد می‌شود، مددکار اجتماعی فقط به درمان روانی یا مشاوره فردی اکتفا نمی‌کند. او سعی می‌کند عوامل اجتماعی مانند نبود فرصت شغلی، فشار اقتصادی، نبود حمایت اجتماعی یا طرد از جامعه را نیز شناسایی کند.

پس مددکاری اجتماعی در ذات خود یک فعالیت انسانی و اجتماعی است که بر ارتباط، همدلی، درک متقابل و کار گروهی استوار است.


چرا مددکاری باید اجتماعی باشد؟

اجتماعی بودن مددکاری از چند جهت اهمیت دارد:

1.انسان ذاتاً اجتماعی است. هیچ انسانی در خلأ زندگی نمی‌کند. ما از بدو تولد در جامعه رشد می‌کنیم، از دیگران می‌آموزیم و با آن‌ها تعامل داریم. مددکاری نیز برای کمک مؤثر باید این واقعیت را در نظر بگیرد.

2. مشکلات اجتماعی، علت بسیاری از ناهنجاری‌های فردی هستند. فقر، بیکاری، تبعیض، خشونت و بی‌عدالتی اجتماعی از جمله عواملی هستند که مشکلات روحی، روانی و خانوادگی ایجاد می‌کنند. مددکاری اجتماعی بدون درک این زمینه‌ها، ناقص خواهد بود.

3. راه‌حل مشکلات در تعامل اجتماعی است. مددکار اجتماعی با همکاری نهادها، سازمان‌ها و جامعه مدنی می‌تواند شرایط بهتری برای مراجعان ایجاد کند. هیچ مددکاری به تنهایی قادر به حل همه مشکلات نیست؛ بلکه باید از طریق کار جمعی اقدام کند.

4.اجتماعی بودن موجب توانمندسازی واقعی می‌شود. وقتی مددکار فرد را در بستر جامعه حمایت می‌کند، به او کمک می‌کند تا ارتباط خود را با جامعه تقویت کند و احساس تعلق پیدا کند. این احساس تعلق، پایه‌ی بازسازی زندگی است.

 ابعاد مختلف اجتماعی بودن مددکاری

اجتماعی بودن مددکاری تنها یک ویژگی اخلاقی نیست، بلکه شامل چند بعد مهم است:

 ۱. بعد فردی

مددکار اجتماعی در سطح فردی با انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کند، به حرف‌هایشان گوش می‌دهد، نیازها و احساسات آن‌ها را درک می‌کند و سعی می‌کند اعتمادشان را جلب کند. این ارتباط انسانی، پایه‌ی مددکاری است.

 ۲. بعد گروهی

مددکاران اجتماعی اغلب با گروه‌ها کار می‌کنند. برای مثال، با گروهی از نوجوانان در معرض آسیب، زنان سرپرست خانوار، سالمندان یا افراد دارای معلولیت. در این مرحله، مددکار نقش تسهیل‌گر دارد و به افراد کمک می‌کند تا از تجربیات یکدیگر بیاموزند.

 ۳. بعد اجتماعی و نهادی

مددکار اجتماعی با نهادهای مختلف مانند مدارس، شهرداری، سازمان‌های مردم‌نهاد و مراکز درمانی در ارتباط است. او میان فرد و این نهادها پل ارتباطی ایجاد می‌کند تا خدمات اجتماعی بهتر در دسترس قرار گیرد.

 ۴. بعد فرهنگی

فرهنگ جامعه در شکل‌گیری مشکلات و راه‌حل‌ها نقش مهمی دارد. مددکار اجتماعی باید نسبت به ارزش‌ها، باورها و هنجارهای فرهنگی حساس باشد تا بتواند ارتباط مؤثر برقرار کند.

 ۵. بعد سیاست‌گذاری اجتماعی

یکی از بالاترین سطوح مددکاری، مشارکت در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری اجتماعی است. مددکار اجتماعی می‌تواند صدای افراد بی‌صدا باشد و مشکلات آن‌ها را به گوش تصمیم‌گیران برساند.



ویژگی‌های مددکار اجتماعی در بعد اجتماعی

برای اینکه مددکاری اجتماعی موفق باشد، مددکار باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد که او را در ارتباط با جامعه مؤثرتر کند:

* همدلی بالا: توانایی درک احساسات دیگران بدون قضاوت.
* مهارت ارتباطی: توانایی صحبت کردن، گوش دادن و برقراری ارتباط مؤثر با افراد مختلف.
* دانش اجتماعی: آگاهی از ساختار جامعه، سیاست‌های اجتماعی، و نظام‌های حمایتی.
* روحیه همکاری: کار مددکاری انفرادی نیست، بلکه بر پایه کار گروهی و مشارکت است.
* احترام به تفاوت‌ها: مددکار باید به تنوع فرهنگی، قومی و جنسیتی احترام بگذارد.
* عدالت‌محوری: باور به برابری و تلاش برای کاهش تبعیض‌های اجتماعی.



نقش مددکار اجتماعی در جامعه

مددکار اجتماعی مانند پلی است که افراد را به جامعه و جامعه را به افراد متصل می‌کند. او نقش‌های گوناگونی دارد:

* نقش حمایتی: حمایت از افراد آسیب‌پذیر مانند کودکان بی‌سرپرست، زنان قربانی خشونت، یا سالمندان تنها.
* نقش آموزشی: آموزش مهارت‌های زندگی، روابط اجتماعی، مدیریت استرس و افزایش آگاهی عمومی.
* نقش مشاوره‌ای: ارائه مشاوره فردی یا گروهی برای حل مشکلات روانی و اجتماعی.
* نقش توانمندسازی: کمک به افراد برای استقلال، خودباوری و بازگشت به جامعه.
* نقش اجتماعی و سیاسی: تلاش برای تغییر قوانین یا سیاست‌هایی که ناعادلانه‌اند.


 ارتباط مددکاری اجتماعی با جامعه مدنی

اجتماعی بودن مددکاری بدون ارتباط با جامعه مدنی ممکن نیست.
سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها)، خیریه‌ها، انجمن‌ها و گروه‌های داوطلب، بازوی مهم مددکاران اجتماعی هستند.
مددکاران از طریق همکاری با این سازمان‌ها می‌توانند دامنه فعالیت خود را گسترش دهند و به تعداد بیشتری از افراد نیازمند کمک کنند.

همکاری با جامعه مدنی همچنین باعث افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل اجتماعی می‌شود.
برای مثال، مددکار اجتماعی می‌تواند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مدارس یا محلات، فرهنگ گفت‌وگو و همیاری اجتماعی را تقویت کند.


چالش‌های اجتماعی بودن مددکاری

هرچند اجتماعی بودن یکی از اصول مددکاری است، اما این مسیر همیشه آسان نیست. مددکاران اجتماعی با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند:

* کمبود منابع مالی و حمایتی
* بی‌توجهی برخی نهادها به نقش مددکاری اجتماعی
* مشکلات فرهنگی و مقاومت برخی جوامع در برابر تغییر
* فشار روحی ناشی از تماس با مشکلات انسانی
* نابرابری اجتماعی و سیاست‌های ناکارآمد حمایتی

مددکار اجتماعی باید با صبر، دانش، مهارت ارتباطی و حمایت سازمانی بر این چالش‌ها غلبه کند.


 اجتماعی بودن در مددکاری دیجیتال

در دنیای امروز، مددکاری اجتماعی تنها محدود به ارتباط حضوری نیست. با گسترش فناوری و فضای مجازی، مددکاران اجتماعی از ابزارهای دیجیتال برای ارتباط با افراد، ارائه آموزش، مشاوره آنلاین و اطلاع‌رسانی استفاده می‌کنند.

مددکاری دیجیتال یا مددکاری در فضای مجازی نیز بعدی جدید از اجتماعی بودن را نشان می‌دهد.
مددکار در این فضا می‌تواند به افرادی دسترسی پیدا کند که شاید در دنیای واقعی از خدمات اجتماعی محروم باشند.


نتیجه‌گیری نهایی و سخن پایانی

اجتماعی بودن مددکاری یعنی دیدن انسان در بستر جامعه، نه به صورت فردی و جدا از دیگران. مددکار اجتماعی می‌داند که هیچ مشکلی در خلأ شکل نمی‌گیرد و هیچ راه‌حلی بدون همکاری جمعی پایدار نخواهد بود.

او با استفاده از مهارت‌های ارتباطی، دانش اجتماعی و نگرش انسانی خود، تلاش می‌کند بین افراد، خانواده‌ها، نهادها و جامعه پیوند ایجاد کند. این پیوند، همان قلب تپنده مددکاری اجتماعی است.

به زبان ساده، اجتماعی بودن مددکاری یعنی باور مریم فرجی فرجی نویسنده کتاب هفت مهارت زندگی به این جمله:
هیچ انسانی به تنهایی رشد نمی‌کند و هیچ کمکی بدون مشارکت اجتماعی به نتیجه نمی‌رسد.