مددکاری دیجیتال به معنای بهره‌گیری از فناوری‌ها و ابزارهای دیجیتال برای ارائه خدمات مددکاری اجتماعی است که این رویکرد منجر به توانمندسازی مددکاران و افزایش پوشش خدمات به گروه‌های هدف گسترده‌تری می‌شود.
جمعیت همیاران سلامت روان ایران و سایر سمن‌ها نقش مهمی در ارائه خدمات دیجیتال و حمایت‌های اجتماعی به ویژه در سلامت روان و کاهش آسیب‌های روانی دارند. آن‌ها با استفاده از دانش روانشناسی و بسترهای دیجیتال، خدماتی مانند مشاوره آنلاین، آموزش مهارت‌های زندگی، مدیریت بحران و فرهنگ‌سازی را به‌صورت گسترده و دسترس‌پذیر ارائه می‌کنند.

بقلم : عفت حیدری روانشناس اجتماعی

در عصر دیجیتال، مددکاری اجتماعی با استفاده از فناوری‌های نوین مانند مشاوره آنلاین، پلتفرم‌های ارتباطی مجازی، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های بزرگ تحول یافته است.
این تغییرات باعث شده است که مددکاران اجتماعی بتوانند به صورت مؤثرتر، سریع‌تر و با کیفیت بالاتر به مددجویان خدمات ارائه دهند و همکاری بین متخصصان مختلف را تسهیل کنند.
به این ترتیب، مددکاری دیجیتال فرصتی عالی برای ارتقاء عدالت اجتماعی، افزایش تاب‌آوری و توانمندسازی افراد و جوامع فراهم می‌آورد.
حمایت‌های اجتماعی دیجیتال، مکمل خدمات حضوری و اورژانسی است و به ویژه در شرایط بحران به عنوان زیرساخت مؤثری برای حفظ سلامت روان و کاهش آسیب‌های اجتماعی عمل می‌کند.

ابعاد مددکاری دیجیتال را می‌توان در چهار زمینه اصلی دسته‌بندی کرد:  
- ارائه خدمات آنلاین: مشاوره، درمان، آموزش و حمایت‌های روانی-اجتماعی که از طریق وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شوند. این خدمات امکان دسترسی آسان و به موقع به مددجویان را حتی در مناطق دورافتاده فراهم می‌کنند.  
- مددکاری اجتماعی رسانه‌ای: استفاده هدفمند از رسانه‌ها برای آموزش عمومی، اطلاع‌رسانی، ترویج خدمات مددکاری و ایجاد فضای گفت‌وگو در جامعه. رسانه‌ها می‌توانند نقش آموزش، پیشگیری و تغییر نگرش‌های اجتماعی را ایفا کنند.  
- هوشمندسازی خدمات مددکاری: بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و سیستم‌های تحلیل داده برای شناسایی دقیق‌تر نیازهای مددجویان، اتخاذ تصمیم‌های بهتر و خودکارسازی فرآیندهای اداری که باعث افزایش اثر بخشی مداخلات مددکاری می‌شود.  
- **تعاملات و ارتباطات دیجیتال: ایجاد و مدیریت جوامع حمایتی مجازی، تبادل اطلاعات و منابع حمایتی و همچنین آموزش و توسعه حرفه‌ای مددکاران اجتماعی به صورت آنلاین که منجر به ارتقای مستمر مهارت‌ها و دانش آن‌ها می‌شود.  

برای تقویت مددکاری دیجیتال باید چند راهکار کلیدی به کار گرفته شود:  
- سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه مهارت‌های فناوری:مددکاران اجتماعی باید به صورت مداوم در مهارت‌های دیجیتال، ابزارهای آنلاین و تحلیل داده آموزش ببینند تا با تغییرات فناوری همگام شوند.  
- افزایش دسترسی به فناوری برای مددجویان: فراهم کردن اینترنت پرسرعت و دستگاه‌های مناسب به جمعیت هدف به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته به منظور کاهش شکاف دیجیتال و افزایش بهره‌مندی از خدمات.  
- حفظ محرمانگی و امنیت اطلاعات: با توجه به حساسیت داده‌های مددجویان، باید سیستم‌های امن و مطمئن برای ذخیره و تبادل اطلاعات ایجاد شود تا اعتماد جامعه هدف حفظ گردد.  
- توسعه و بهینه‌سازی پلتفرم‌های دیجیتال: طراحی و بهبود مستمر نرم‌افزارها و سایت‌های حمایتی بر اساس نیازهای مددکاران و مددجویان، همراه با استفاده از استراتژی‌های سئو (SEO) برای افزایش قابلیت دیده شدن خدمات آنلاین و جذب مخاطبان مرتبط.  
- تشویق به همکاری‌های میان‌بخشی و بین‌المللی:** ایجاد شبکه‌های دیجیتال مشترک میان مددکاران اجتماعی، روانشناسان، پزشکان و سایر متخصصان به منظور ارائه خدمات جامع و هماهنگ به مددجویان.  

مددکاری دیجیتال با بهره‌مندی از فناوری‌های نوین این امکان را به مددکاران اجتماعی می‌دهد که خدمات جامع‌تر و اثرگذارتر به جامعه ارائه کرده و نقش مهمی در ارتقاء عدالت اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی و توسعه مستمر حرفه مددکاری ایفا کند.
تقویت این حوزه علاوه بر تسریع در فرآیند ارائه خدمات، باعث می‌شود مددکاران بتوانند به صورت هوشمندانه‌تر و پاسخگوتر به نیازهای متنوع جامعه امروز پاسخ دهند.
اجرای اصول سئو در فضای دیجیتال، به دیده شدن بهتر خدمات و جذب مراجعان بیشتر کمک می‌کند و این امر برای توسعه پایدار مددکاری دیجیتال حیاتی است.

جمعیت همیاران سلامت روان ایران و سایر سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها) نقش مهم و رو به‌ رشدی در ارائه خدمات دیجیتال و حمایت‌های اجتماعی ایفا می‌کنند، به ویژه در زمینه سلامت اجتماعی و کاهش آسیب‌های روانی-اجتماعی. این جمعیت‌ها با بهره‌گیری از دانش تخصصی روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری و استفاده از بسترهای دیجیتال، خدماتی چون مشاوره آنلاین، آموزش مهارت‌های زندگی، مدیریت بحران‌های روانی و فرهنگ‌سازی را در مقیاس وسیع و با دسترسی آسان ارائه می‌دهند.

نقش آنها نه تنها در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بلکه در ارتقای تاب‌آوری فردی و اجتماعی جامعه بسیار کلیدی است.
آنها بسترهای دیجیتال را به عنوان فضایی برای ایجاد گفتگوهای غیرقضاوت‌گرانه، ارائه حمایت‌های روانی اولیه و تسهیل دسترسی به اطلاعات تخصصی سلامت روان به کار می‌گیرند.
در دوران بحران‌های اجتماعی مانند جنگ و بلایا، همیاران سلامت روان به عنوان تسهیلگر و هماهنگ‌کننده میان نظام‌های رسمی و مردم، با استفاده از ابزارهای دیجیتال به جمع‌آوری داده‌های محلی، آموزش عمومی، و جذب داوطلبان می‌پردازند.

خدمات و حمایت‌های اجتماعی دیجیتال که توسط این جمعیت‌ها و سمن‌ها ارائه می‌شود، مبتنی بر اصول دسترس‌پذیری، رایگان بودن، و تخصصی بودن است؛ همانطور که اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی نمونه عینی آن است که از طریق خط تلفن ۱۲۳ و مراکز مداخله در بحران ۲۴ ساعته، خدمات تخصصی و رایگان به آسیب‌دیدگان و افرادی که در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند را فراهم می‌آورد.
علاوه بر خدمات تلفنی، به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند اپلیکیشن‌ها، پلتفرم‌های گفتگو و شبکه‌های مجازی جهت مشاوره، آموزش و مداخلات روانی-اجتماعی، ایجاد حمایت از راه دور و کاهش موانع دسترسی به خدمات تخصصی را ممکن می‌کند. این ساختارهای دیجیتال به ویژه برای اقشار آسیب‌پذیر مانند کودکان، زنان، سالمندان، معتادان، و افراد در بحران‌های خانوادگی یا روانی، فرصت دریافت سریع و محرمانه کمک را فراهم می‌آورند.

در زمینه حمایت از آسیب‌دیدگان اجتماعی از بستر دیجیتال، سازمان‌های مردم نهاد هم اقدام به ارائه خدمات توانبخشی، آموزشی و حمایتی با بهره‌گیری از فناوری‌های اطلاعاتی کرده‌اند.

این پشتیبانی‌ها شامل مشاوره روانی تلفنی و آنلاین، راهنمایی‌های حقوقی، آموزش مهارت‌های زندگی و خودمراقبتی، و ایجاد شبکه‌های حمایتی مجازی است. مؤسساتی چون خیریه حمایت از آسیبدیدگان اجتماعی (سرای احسان) نیز با تمرکز بر توانمندسازی و مراقبت مداوم بیماران و افراد آسیب‌دیده، استفاده از بسترهای دیجیتال و همکاری با داوطلبان و خیران را توسعه داده‌اند تا خدمات دیجیتال توانبخشی و حمایتی را به شکل گسترده‌تر و کارآمدتری عرضه کنند.
این نوع حمایت دیجیتال به کاهش احساس تنهایی، اضطراب و افسردگی و ارتقای تاب‌آوری روانی و اجتماعی آسیب‌دیدگان کمک می‌کند.
افزون بر این، با ایجاد تعامل، آموزش و فراهم‌آوری فضای محترمانه و قبول مشکلات روانی، زمینه مراجعه به متخصصان و خدمات حرفه‌ای نیز تسهیل می‌شود.
بنابراین حمایت‌های اجتماعی دیجیتال، مکمل خدمات حضوری و اورژانسی است و به ویژه در شرایط بحران به عنوان زیرساخت مؤثری برای حفظ سلامت روان و کاهش آسیب‌های اجتماعی عمل می‌کند.