نقش همیاران سلامت در توسعه ورزش‌های همگانی

خاطره اکبری
روانشناس و نویسنده کتاب مسیر سلامتی

ورزش همگانی به فعالیت‌های بدنی گفته می‌شود که برای همه افراد جامعه، بدون محدودیت سنی، جنسیتی، سطح توانایی یا شرایط جسمی قابل انجام باشد و هدف آن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد است. این نوع ورزش معمولاً نیازمند تجهیزات یا مهارت‌های تخصصی نیست و می‌تواند در محیط‌های باز مثل پارک، مدارس، محله‌ها یا حتی خانه انجام شود.

ویژگی‌های اصلی ورزش همگانی شامل دسترسی آسان، هزینه کم یا رایگان، ساده بودن حرکات، مشارکت جمعی و افزایش نشاط و شادابی جامعه است.
هدف نهایی آن، ارتقای سلامت عمومی، پیشگیری از بیماری‌ها و تقویت تعامل اجتماعی است، نه رقابت حرفه‌ای یا کسب مدال.

ورزش‌های همگانی در سال‌های اخیر به یکی از نیازهای مهم جامعه تبدیل شده است.
سبک زندگی شهری، کم‌تحرکی، استرس، بیماری‌های جسمی و روانی باعث شده مردم بیش از هر زمان دیگر به فعالیت بدنی نیاز داشته باشند.
گسترش فرهنگ ورزش تنها با حضور دولت یا نهادهای رسمی ممکن نیست، بلکه به همکاری مردم، سازمان‌های مردمی و نیروهای داوطلب نیاز دارد. یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی که می‌توانند نقش مؤثری در توسعه ورزش‌های همگانی داشته باشند، همیاران سلامت هستند.
همیاران سلامت افرادی داوطلب و مسئولیت‌پذیر هستند که با آموزش‌های لازم، می‌توانند سلامت جامعه را ارتقا دهند.
نقش این همیاران فقط در حوزه درمان نیست، بلکه در پیشگیری و افزایش آگاهی مردم نیز بسیار مهم است. وقتی از ورزش همگانی صحبت می‌کنیم، منظور فعالیت بدنی برای همه گروه‌های سنی، در همه مناطق و با کمترین امکانات است. در این میان، همیاران سلامت به‌عنوان حلقه اتصال میان مردم و برنامه‌های ورزشی می‌توانند تأثیر بزرگی بگذارند.

یکی از مهم‌ترین وظایف همیاران سلامت، آموزش مردم درباره اهمیت ورزش روزانه است.
بسیاری از افراد می‌دانند ورزش خوب است، اما نمی‌دانند چگونه و از کجا شروع کنند. بعضی تصور می‌کنند ورزش فقط مخصوص ورزشکاران حرفه‌ای است یا برای شروع آن نیاز به امکانات خاص دارند. همیار سلامت با رفتار دوستانه و زبان ساده به مردم یادآوری می‌کند که پیاده‌روی، حرکات کششی، دوچرخه‌سواری، بازی‌های گروهی و حتی فعالیت‌های ساده در خانه هم نوعی ورزش است. این آگاه‌سازی باعث می‌شود ورزش از حالت سخت و تخصصی خارج شود و به جزئی از زندگی روزمره تبدیل گردد.

همیاران سلامت همچنین نقش پل ارتباطی بین مراکز بهداشتی، مدارس، ادارات و مردم را دارند.
آن‌ها می‌توانند برنامه‌های ورزشی را تبلیغ کنند، کلاس‌های رایگان ورزش را معرفی کنند، باشگاه‌های محلی را حمایت کنند و افراد علاقه‌مند را به مربیان ورزشی معرفی کنند. در بسیاری از محله‌ها، مردم به دلیل نبود راهنمای مناسب، از فعالیت‌های ورزشی محلی بی‌خبر هستند، اما حضور یک همیار سلامت آگاه و فعال می‌تواند به سرعت این مشکل را حل کند. هر جا که اطلاع‌رسانی درست وجود داشته باشد، مشارکت مردم افزایش پیدا می‌کند.

یکی از جنبه‌های مهم نقش همیاران سلامت، فرهنگ‌سازی است.
فرهنگ‌سازی زمانی اتفاق می‌افتد که مردم باور کنند ورزش ضرورت زندگی است، نه یک گزینه اضافی. همیار سلامت با مثال‌های ساده، تأثیر ورزش بر قلب، مغز، روحیه، خواب، انرژی روزانه و طول عمر را توضیح می‌دهد. وقتی مردم نتیجه ورزش را لمس کنند، آن را جدی می‌گیرند و به یک عادت تبدیل می‌کنند. فرهنگ‌سازی نیازمند زمان است، اما حضور داوطلبانی که در جامعه زندگی می‌کنند و مردم را از نزدیک می‌شناسند، روند تغییر را سریع‌تر می‌کند.

در بسیاری از کشورها، همیاران سلامت وظیفه دارند برنامه‌های کوچک و محلی برگزار کنند.
این برنامه‌ها می‌تواند شامل پیاده‌روی گروهی، کوه‌پیمایی، صبحگاه ورزشی، مسابقات دوستانه، جشنواره‌های ورزشی و آموزش حرکات ساده در پارک‌ها باشد. وقتی مردم در قالب گروه ورزش می‌کنند، انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند. ورزش گروهی برای سالمندان، کودکان، زنان خانه‌دار و حتی کارمندان که ساعات طولانی پشت میز می‌نشینند بسیار مفید است. همیاران سلامت با برنامه‌های ساده، بدون هزینه و قابل اجرا در فضای باز، می‌توانند جمعیت زیادی را جذب کنند. حضور این افراد باعث ایجاد شور و نشاط اجتماعی می‌شود۔

یکی دیگر از نقش‌های مهم همیاران سلامت، آموزش پیشگیری از بیماری‌ها از طریق ورزش است.
بسیاری از بیماری‌ها مانند چاقی، دیابت، فشار خون، مشکلات قلبی، پوکی استخوان و افسردگی با کمبود تحرک ایجاد می‌شوند. پزشکان همیشه می‌گویند پیشگیری بهتر از درمان است و ورزش یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری است. همیار سلامت می‌تواند با بیان تجربه‌های واقعی به مردم نشان دهد که چگونه ورزش باعث کاهش وزن، افزایش انرژی، بهبود تنفس، افزایش اعتماد به نفس و کاهش مصرف دارو می‌شود. وقتی افراد نتیجه ورزش را در اطراف خود ببینند، علاقه بیشتری به فعالیت بدنی پیدا می‌کنند.

در مدارس، نقش همیاران سلامت بسیار برجسته است.
بسیاری از کودکان به دلیل بازی‌های کامپیوتری و استفاده زیاد از گوشی‌های همراه تحرک کافی ندارند. همیار سلامت می‌تواند با همکاری معلمان ورزش، بازی‌های گروهی، رقابت‌های دوستانه و فعالیت‌های جذاب برگزار کند تا بچه‌ها به تحرک عادت کنند. اگر ورزش از کودکی آغاز شود، احتمال ادامه آن در بزرگسالی بسیار بیشتر است. در نوجوانان نیز نقش همیاران سلامت مؤثر است، زیرا ورزش مانع افسردگی، انزوا و رفتارهای پرخطر می‌شود. آموزش سبک زندگی سالم از طریق همیاران سلامت، نسل آینده را سالم‌تر و فعال‌تر می‌کند.

در محیط‌های کاری نیز همیاران سلامت می‌توانند تحرک کارکنان را افزایش دهند.
بسیاری از کارمندان ساعت‌های طولانی پشت میز می‌نشینند و همین امر باعث کمردرد، چاقی و استرس می‌شود. یک همیار سلامت می‌تواند برنامه‌های کوتاه ورزشی در محل کار برگزار کند. حرکات کششی، ورزش‌های کوتاه میان‌روز، و پیاده‌روی‌های گروهی نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها است. این کار علاوه بر سلامت کارکنان، باعث افزایش انرژی، تمرکز و بهره‌وری کاری می‌شود.

همیاران سلامت نقش مهمی در تشویق زنان به ورزش دارند.
برخی از زنان تصور می‌کنند ورزش فقط برای باشگاه است یا نیاز به امکانات زیاد دارد.
در حالی که همیار سلامت می‌تواند نشان دهد ورزش در خانه، پارک و حتی محل کار قابل انجام است. بسیاری از زنان خانه‌دار با برنامه‌های گروهی ساده مانند ورزش صبحگاهی، زومبا، یوگا و پیاده‌روی در پارک می‌توانند فعالیت روزانه خود را افزایش دهند. تشویق زنان به ورزش یعنی تشویق کل خانواده به سبک زندگی سالم، زیرا زنان نقش محوری در تربیت و الگو بودن برای فرزندان دارند.

همیاران سلامت علاوه بر جنبه‌های جسمی، به سلامت روان نیز توجه می‌کنند.
ورزش یک داروی طبیعی برای اضطراب، استرس و افسردگی است. فعالیت بدنی باعث ترشح هورمون شادی، افزایش آرامش ذهن و بهبود کیفیت خواب می‌شود. بسیاری از مردم با وجود مشکلات زندگی، وقتی ورزش را شروع می‌کنند، روحیه بهتری پیدا می‌کنند و روابط اجتماعی‌شان قوی‌تر می‌شود. همیاران سلامت با بیان این موضوعات، اهمیت ورزش را فراتر از کاهش وزن و زیبایی بدن نشان می‌دهند و آن را بخشی از سلامت روان معرفی می‌کنند.

یکی دیگر از وظایف همیاران سلامت، شناسایی افراد کم‌تحرک و در معرض خطر است. این افراد شامل سالمندان تنها، بیماران دیابتی، افراد دارای اضافه‌وزن، کودکان چاق و افرادی که سابقه بیماری قلبی دارند می‌شوند. وقتی این افراد زیر نظر و حمایت همیار سلامت قرار بگیرند، احتمال شروع ورزش و ادامه آن افزایش می‌یابد. گاهی یک تشویق کوچک، یک برنامه ساده یا یک همراه ورزشی می‌تواند زندگی فرد را تغییر دهد. همیار سلامت نقش همین همراه را ایفا می‌کند.

همیاران سلامت در تشکیل گروه‌های محلی ورزشی نیز مؤثر هستند.
وقتی در یک محله گروه‌های پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، والیبال یا بدمینتون تشکیل شود، ارتباطات انسانی افزایش پیدا می‌کند، دوستی‌ها شکل می‌گیرد، افراد برون‌گرا و شادتر می‌شوند. ورزش همگانی فقط برای سلامت بدن نیست، بلکه برای سلامت اجتماعی نیز اهمیت دارد. جامعه‌ای که مردم آن با هم ورزش می‌کنند، مشکلات کمتری دارد، تعارض‌های اجتماعی کمتر است و روحیه همکاری بیشتر می‌شود.

نقش رسانه‌ای همیاران سلامت نیز مهم است. آن‌ها می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی، کانال‌های محلی، گروه‌های پیام‌رسان و حتی برنامه‌های مدرسه یا مسجد پیام‌های سلامتی را منتشر کنند. معرفی فواید ورزش، زمان مناسب تمرین، رژیم غذایی سالم، و ارائه تجربیات موفق مردم محله از جمله فعالیت‌های مؤثر است. اطلاع‌رسانی ساده اما مداوم، مردم را به ورزش دعوت می‌کند.

همیاران سلامت همچنین به ایمن‌سازی ورزش کمک می‌کنند. بسیاری از آسیب‌های ورزشی به دلیل ناآگاهی و انجام حرکات اشتباه رخ می‌دهد.
آن‌ها می‌توانند اصول گرم‌کردن، حرکات صحیح، کفش مناسب و تغذیه بعد از ورزش را آموزش دهند تا مردم با خیال راحت فعالیت کنند. این آگاهی باعث می‌شود افراد تازه‌کار بدون ترس از آسیب به ورزش ادامه دهند.

در بسیاری از مناطق محروم که باشگاه و امکانات حرفه‌ای وجود ندارد، حضور همیاران سلامت می‌تواند بهترین راه نفوذ ورزش به جامعه باشد. وقتی امکانات کم است، آموزش مهم‌تر می‌شود. همیار سلامت نشان می‌دهد ورزش بدون هزینه هم ممکن است. بسیاری از مردم وقتی ببینند برای سلامت خود نیازی به پول زیاد نیست، سریع‌تر وارد مسیر فعالیت بدنی می‌شوند.

همیاران سلامت می‌توانند نقش مهمی در حمایت از ورزش سالمندان داشته باشند. با افزایش سن، تحرک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ورزش مانع پوکی استخوان، کاهش قدرت عضلات، درد مفاصل و افسردگی سالمندان می‌شود. اما بسیاری از سالمندان می‌ترسند ورزش کنند یا احساس می‌کنند دیر شده است. در اینجا همیاران سلامت با آموزش حرکات سبک، تشویق و همراهی می‌توانند به آن‌ها کمک کنند زندگی فعال‌تری داشته باشند.

یکی از تأثیرات مهم همیاران سلامت، افزایش انگیزه و استمرار ورزش در جامعه است. بسیاری از افراد ورزش را شروع می‌کنند ولی ادامه نمی‌دهند. دلیل آن تنبلی، فراموشی، کمبود انگیزه یا نبود همراه است. همیار سلامت با یادآوری و ایجاد فضای دوستانه باعث می‌شود افراد به ورزش پایبند بمانند. استمرار مهم‌تر از شروع است و نقش همیار سلامت دقیقاً در همین نقطه برجسته می‌شود.

از نظر اقتصادی نیز نقش همیاران سلامت مهم است.
وقتی مردم بیشتر ورزش کنند، تعداد بیماران کمتر می‌شود، مصرف دارو کم می‌شود و هزینه‌های درمان کاهش پیدا می‌کند. کشورهایی که ورزش همگانی را جدی گرفته‌اند، سلامت مردم آن‌ها بیشتر و هزینه‌های پزشکی کمتر است. یک جامعه سالم، جامعه‌ای شاد، فعال و کارآمد است و همیاران سلامت در رسیدن به این هدف نقش مستقیم دارند.

 توسعه ورزش‌های همگانی بدون حضور مردم ممکن نیست. دولت و سازمان‌ها می‌توانند زیرساخت ایجاد کنند، اما فرهنگ‌سازی و جذب مردم وظیفه افرادی است که در بین مردم زندگی می‌کنند.
همیاران سلامت با عشق، انگیزه، آگاهی و ارتباط قوی با جامعه، نیروهایی هستند که توسعه ورزش را واقعی می‌کنند. آن‌ها نشان می‌دهند که سلامت یک مسئولیت مشترک است و همه می‌توانند سهمی در آن داشته باشند. حضور همیاران سلامت در محله‌ها، مدارس، محیط‌های کاری و مراکز بهداشتی باعث می‌شود جامعه‌ای سالم‌تر، شادتر و فعال‌تر داشته باشیم. ورزش همگانی زمانی موفق می‌شود که افراد آگاه و دلسوز در کنار مردم باشند و همیاران سلامت دقیقاً همان افراد هستند.

ورزش باعث ترشح هورمون‌های خوشحالی مانند اندورفین و سروتونین می‌شود که احساس شادابی و آرامش ایجاد می‌کند و استرس را کاهش می‌دهد. همچنین فعالیت بدنی منظم، تمرکز و اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد و فرد را قادر می‌سازد در شرایط دشوار تصمیم‌های بهتری بگیرد. ورزش گروهی به ویژه، مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری، همدلی و ارتباط مؤثر را تقویت می‌کند که خود بخشی از تاب‌آوری روانی است.

افرادی که ورزش منظم دارند، بهتر می‌توانند با ناکامی‌ها، شکست‌ها و فشارهای روزمره مقابله کنند و از نظر روانی سریع‌تر به وضعیت متعادل بازمی‌گردند. همچنین ورزش موجب بهبود کیفیت خواب، کاهش اضطراب و افزایش انرژی روزانه می‌شود که همگی پایه‌های اصلی تاب‌آوری هستند.

به طور خلاصه، ورزش نه تنها سلامت جسم را تقویت می‌کند، بلکه توان ذهنی و روانی افراد برای تحمل فشارها و بازیابی سریع پس از بحران‌ها را نیز بهبود می‌بخشد.