از عشق تا وابستگی

عشق یکی از زیباترین تجربه‌های انسانی است.
عشقی که از صمیم قلب شکل می‌گیرد، می‌تواند به انسان قدرت، انگیزه، آرامش و امید بدهد. اما همیشه عشق، عشق سالم نیست.
گاهی احساسی که ما آن را عشق می‌نامیم، در واقع وابستگی است.
وابستگی به‌ظاهر شبیه عشق به نظر می‌رسد، اما در عمق خود ریشه در ترس، نیاز شدید به حضور دیگری و ناتوانی در استقلال عاطفی دارد.
این تفاوت‌ها اگر شناخته نشوند، می‌توانند رابطه‌ای زیبا را به رابطه‌ای آسیب‌زا تبدیل کنند.
درک مسیر میان عشق تا وابستگی، یعنی شناختن انسان، احساسات و نیازهای واقعی یک رابطه سالم.
رابطه‌ای که «تاب‌آوری» دارد، رابطه‌ای است که با عشق واقعی تغذیه می‌شود.
در چنین رابطه‌ای قهر و سوءتفاهم پایان راه نیست. دو نفر یاد گرفته‌اند به جای فرار، گفتگو کنند و به جای شکستن، ترمیم کنند.

عشق احساسی همراه با آزادی است.
در عشق سالم، دو نفر در کنار هم رشد می‌کنند، نه این‌که از یکدیگر بترسند یا همدیگر را کنترل کنند.
شخص عاشق، طرف مقابل را همان‌طور که هست می‌پذیرد. او نمی‌خواهد شخصیت او را تغییر دهد یا از او نسخه‌ای بسازد که فقط مطابق نیازهای خودش باشد.
عشق یعنی احترام، درک، اعتماد و دوست داشتن بدون شرط. اما وابستگی معمولا از خلأ درونی آغاز می‌شود.
شخص وابسته، بدون حضور دیگری احساس بی‌ارزشی یا تنهایی عمیق می‌کند. او فکر می‌کند تنها راه خوشبختی، نگه‌داشتن طرف مقابل است؛ حتی اگر رابطه ناسالم باشد.

عشق امن است.
ترس از دست دادن ندارد. عاشق سالم می‌داند که اگر رابطه درست باشد، هر دو نفر برای ماندن تلاش می‌کنند، نه برای فرار.
اما وابستگی همیشه همراه با اضطراب است.
ذهن فرد وابسته پر از نگرانی است. اگر جواب پیام دیر شود، اگر تماس برقرار نشود، اگر توجه کمتر شود، ذهن او سریع به سمت شک، ترس یا خشم می‌رود.
این نشانه‌ها ثابت می‌کند که احساس او به‌جای عشق، به ترس و ناامنی متصل است.

در عشق، هویت هر دو نفر حفظ می‌شود. هرکس دوستان، علایق، کار، رؤیاها و زمان شخصی خود را دارد. آنها با هم هستند، اما در هم حل نمی‌شوند.
اما در وابستگی، فرد می‌خواهد تمام زندگی خود و دیگری را یکی کند. او از تنهایی می‌ترسد، از سکوت می‌ترسد، از فاصله گرفتن حتی برای مدت کوتاه هم می‌ترسد.
او گاهی آنقدر طرف مقابل را درگیر می‌کند که رابطه نفس نمی‌کشد. عشق برای رشد نیاز به فضا دارد، اما وابستگی فضا را نابود می‌کند.

یکی از نشانه‌های مهم عشق سالم، آرامش در کنار هم است.
وقتی عشق عمیق باشد، انرژی رابطه مثبت است. گفتگوها راحت‌تر انجام می‌شود، اختلاف‌ها با احترام حل می‌شود و حتی دعواها منصفانه‌تر است.
در مقابل، وابستگی باعث تنش دائمی می‌شود. فرد وابسته از کوچک‌ترین رفتارها برداشت منفی می‌کند.
رابطه پر از سوءتفاهم و قهرهای تکراری می‌شود. به جای لذت، رابطه تبدیل به میدان جنگ ذهنی و احساسی می‌شود.

عشق واقعی مسئولیت‌پذیر است.
اشخاص عاشق می‌دانند که اگر اشتباه کنند باید عذرخواهی کنند.
آنها یاد می‌گیرند، تغییر می‌کنند و بهتر می‌شوند. اما فرد وابسته اغلب تلاش می‌کند دیگری را مقصر بداند.
او نمی‌خواهد رفتار خود را تغییر دهد، چون می‌ترسد اگر مسئولیت قبول کند، کنترل را از دست بدهد. این رفتار کم‌کم رابطه را خسته‌کننده و سنگین می‌کند.

تشخیص اینکه عشق داریم یا وابستگی، به شناخت خود برمی‌گردد.
اگر کسی بدون حضور طرف مقابل احساس بی‌ارزشی کند، این وابستگی است.
اگر بودن با او انتخاب باشد نه اجبار، این عشق است.
اگر برای بودن در این رابطه نیاز به فدا کردن شخصیت، آزادی، عزت نفس یا آرامش باشد، آن رابطه سالم نیست.
عشق باید زندگی را آرام‌تر و روشن‌تر کند، نه تیره‌تر و پر فشار.

در مسیری که عشق به وابستگی تبدیل می‌شود، نشانه‌های واضحی وجود دارد.
اول از همه، کنترل. برخی افراد فکر می‌کنند اگر طرف مقابل را کنترل کنند، او را از دست نمی‌دهند.
کنترل کردن به‌تدریج احترام و اعتماد را نابود می‌کند.
دومین نشانه، حس مالکیت است.
عشق به معنای داشتن کسی نیست.
عشق یعنی انتخاب شدن، نه مالک شدن.
سومین نشانه، وابستگی عاطفی افراطی است.
اگر احساس خوشحالی، آرامش و حتی هویت شخص فقط به حضور دیگری وابسته باشد، او در خطر از دست دادن استقلال درونی است.

اما مسیر برعکس نیز وجود دارد. یعنی تبدیل وابستگی به عشق سالم.
اولین قدم آگاهی است. زمانی که فرد بفهمد نیاز دارد خودش را کشف کند، رابطه بهبود پیدا می‌کند.
ساختن هویت مستقل، داشتن زندگی شخصی، مراقبت از خود، ارتباط صادقانه و یادگیری احترام به آزادی یکدیگر باعث می‌شود رابطه از فشار نجات پیدا کند.
عشق نیاز به اعتماد دارد.
اعتماد یعنی باور اینکه اگر رابطه سالم باشد، هیچ‌کس بدون دلیل ترک نمی‌کند.

عشق، بال می‌سازد.وابستگی اما قفس می‌سازد. 
وقتی دو نفر یکدیگر را دوست دارند، به هم کمک می‌کنند انسان بهتری شوند.
موفقیت طرف مقابل باعث حس خوشحالی می‌شود نه حس ترس یا حسادت. وابستگی اما قفس می‌سازد.
فرد می‌خواهد طرف مقابل همیشه در کنار او باشد، حتی اگر این باعث نابودی آینده یا آرزوهایش شود. عشق ویژگی رشد دارد، وابستگی ویژگی توقف.

گاهی افراد وابسته تصور می‌کنند اگر کسی آنها را ترک کند، زندگی تمام می‌شود. اما حقیقت این است که عشق واقعی هیچ‌وقت با تهدید، ترس یا التماس ادامه پیدا نمی‌کند.
عشق اگر باقی بماند، با رضایت باقی می‌ماند. کسی که بماند چون می‌خواهد بماند، ارزش واقعی دارد. اما کسی که به اجبار یا از ترس نگه داشته شود، دیر یا زود فاصله می‌گیرد.

درک تفاوت عشق و وابستگی باعث می‌شود دید ما نسبت به رابطه تغییر کند. اگر یاد بگیریم عشق به معنی آزادی، احترام، اعتماد و رشد است، روابط سالم‌تری خواهیم داشت. اگر بفهمیم که وابستگی به‌ظاهر زیباست اما در اصل ریشه در ترس و عدم اعتماد به نفس دارد، می‌توانیم ابتدا خودمان را درمان کنیم و سپس رابطه‌ای واقعی بسازیم. عشق زمانی زیباست که انتخاب باشد، نه اجبار.

در پایان باید پذیرفت که هیچ انسانی کامل نیست.
همه ما بُعدی از وابستگی را درون خود داریم. اما مهم این است که یاد بگیریم چگونه آن را مدیریت کنیم.
دکترمحمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری بر این بارو است که عشق وقتی سالم است که دو نفر بتوانند بدون حضور هم زنده بمانند، اما در کنار هم بهتر زندگی کنند.
این همان مرزی است که عشق را از وابستگی جدا می‌کند.
شناخت این مرز، یعنی شناخت خود و ارزش خود. وقتی انسان ارزش خود را بداند، عشق می‌تواند شکوفا شود، آزاد باشد و واقعی بماند.
بنیانگذار تاب آوری در ایران در توصیف تاب آوری رابطه ای بعنوان حسن ختام این مطلب آورده است.

«تاب‌آوری رابطه‌ای» (Relational Resilience) به توانایی روابط—چه بین زوج‌ها، خانواده، دوستان یا همکاران—در تحمل استرس، مقابله با چالش‌ها و مشکلات و بازیابی و حتی تقویت رابطه گفته می‌شود. این مفهوم فراتر از تاب‌آوری فردی است و درباره ظرفیت مشترک افراد در یک رابطه برای کنار آمدن و رشد با هم است

تاب‌آوری رابطه‌ای به توانایی یک رابطه برای تحمل فشارها، مشکلات و چالش‌های زندگی گفته می‌شود و توانایی بازیابی و رشد پس از تجربه‌ی سختی‌ها را در بر می‌گیرد.
رابطه‌ای که «تاب‌آوری» دارد، رابطه‌ای است که با عشق واقعی تغذیه می‌شود.
در چنین رابطه‌ای قهر و سوءتفاهم پایان راه نیست. دو نفر یاد گرفته‌اند به جای فرار، گفتگو کنند و به جای شکستن، ترمیم کنند.
عشق در این مدل رابطه فقط یک احساس لحظه‌ای نیست؛ یک انتخاب آگاهانه است.
انتخابی برای ماندن، برای شنیدن، برای درک کردن و برای رشد. رابطه تاب‌آور یعنی حتی وقتی سخت می‌شود، عشق هنوز دلیل ادامه دادن است، نه اجبار و ترس.