رسانه‌ها در دنیای معاصر نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی افکار و رفتار عمومی ایفا می‌کنند.
در زمان بحران، از جمله بلایای طبیعی، بحران‌های سیاسی، رسوایی‌های سازمانی یا بحران‌های سلامت عمومی، رسانه‌ها می‌توانند روند مدیریت بحران را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار دهند.

مدیریت بحران فرایندی است که سازمان‌ها و دولت‌ها برای پیشگیری، کنترل و کاهش پیامدهای رویدادهای تهدیدکننده انجام می‌دهند و کیفیت این مدیریت تا حد زیادی به نحوه‌ی روایت رسانه‌ای بستگی دارد.
روایت رسانه‌ای به معنای ارائه‌ی داستانی ساختارمند و قابل فهم درباره‌ی یک رویداد است که بیش از انتقال صرف اطلاعات، معنا و مفهوم را به مخاطب منتقل می‌کند.
روایت رسانه‌ای فراتر از گزارش واقعیت‌ها است؛ این روایت چارچوبی است که اتفاقات را معنا می‌بخشد و برداشت عمومی را شکل می‌دهد.
رسانه‌ها می‌توانند با ارائه اطلاعات دقیق، به موقع و شفاف اعتماد عمومی را افزایش دهند و همکاری مردم را جلب کنند، اما اخبار نادرست یا هیجانی می‌توانند ترس و سردرگمی ایجاد کنند و بحران را تشدید نمایند.
در این جستار نقش روایت رسانه‌ای در مدیریت بحران توسط دکترمحمدرضا مقدسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و با استفاده از نظریه‌های ارتباطی، نمونه‌های واقعی و تجارب جهانی، اهمیت رسانه‌ها در هدایت افکار عمومی، کنترل پیامدهای بحران و تسهیل تصمیم‌گیری‌های حیاتی تشریح می‌شود.
همچنین راهکارهایی برای مدیریت مؤثر روایت رسانه‌ای ارائه می‌گردد و چالش‌های مرتبط با رسانه‌های سنتی و شبکه‌های اجتماعی را تحلیل می‌کند تا نشان دهد چگونه می‌توان از رسانه‌ها به عنوان ابزار قدرتمند در مدیریت بحران بهره برد.

مفهوم روایت رسانه‌ای

روایت رسانه‌ای به معنای ارائه‌ی داستانی ساختارمند و قابل فهم درباره‌ی یک رویداد است که بیش از انتقال صرف اطلاعات، معنا و مفهوم را به مخاطب منتقل می‌کند. این روایت بر اساس انتخاب‌های خبرنگاران، سردبیران و گاهی سیاست‌ها و اهداف سازمان‌ها شکل می‌گیرد و همیشه حامل نوعی زاویه دید یا سوگیری فرهنگی و اجتماعی است.

روایت رسانه‌ای شامل نحوه‌ی ارائه اطلاعات، لحن و زبان به‌کار رفته، منابع مورد استناد و حتی تصاویر و ویدیوها می‌شود که همه در شکل‌گیری برداشت عمومی مؤثر هستند. رسانه‌ها با برجسته‌سازی برخی جنبه‌ها و کم‌رنگ کردن دیگر موارد، چارچوبی ایجاد می‌کنند که بر درک مردم از بحران تأثیر می‌گذارد.
به عنوان مثال، معرفی یک حادثه طبیعی به عنوان «فاجعه انسانی» به جای «رویداد طبیعی» باعث می‌شود مردم احساس مسئولیت بیشتری کنند و انتظار همکاری و اقدام فوری داشته باشند. علاوه بر این، تکرار و بازنشر روایت‌ها باعث تثبیت برداشت‌ها در ذهن جامعه می‌شود و به نوعی ساختار فکری مشترک ایجاد می‌کند.
درک روایت رسانه‌ای و عناصر آن، برای مدیران بحران حیاتی است، زیرا می‌تواند تعیین کند چگونه پیام‌ها به مردم منتقل شوند و چگونه واکنش‌ها شکل بگیرد. رسانه‌ها نه تنها اطلاعات منتقل می‌کنند، بلکه معنا و ترتیب اولویت‌ها را به جامعه ارائه می‌دهند و از این طریق نقش فعال در مدیریت بحران دارند.



 چارچوب‌های نظری تحلیل رسانه در بحران

برای درک عمیق نقش رسانه‌ها در بحران، نظریه‌های ارتباطی کمک بزرگی هستند. نظریه‌ی برجسته‌سازی یا Agenda-Setting می‌گوید رسانه‌ها به مردم نمی‌گویند چه فکری کنند، بلکه تعیین می‌کنند درباره‌ی چه چیزی فکر کنند. وقتی رسانه‌ها بر یک جنبه خاص از بحران تمرکز می‌کنند، توجه عمومی را به آن جلب می‌کنند و آن را در اولویت تصمیم‌گیری‌ها قرار می‌دهند. نظریه‌ی چارچوب‌بندی (Framing Theory) نیز توضیح می‌دهد که نحوه‌ی ارائه اطلاعات بر تفسیر و برداشت مخاطب تأثیر می‌گذارد.
برای مثال، پوشش خبری یک سیل به‌عنوان یک «حادثه طبیعی» باعث پذیرش غیرمستقیم می‌شود، اما معرفی آن به عنوان «بحران مدیریت نادرست شهری» باعث جلب توجه به مسئولیت و نیاز به اقدام فوری می‌شود.
چارچوب تقویت اجتماعی خطر (Social Amplification of Risk) نشان می‌دهد رسانه‌ها می‌توانند شدت یا کاهش درک مخاطبان از خطر را تشدید کنند و در نهایت واکنش‌های عمومی و سیاست‌های رسمی را تحت تأثیر قرار دهند.
نظریه ارتباطات بحران نیز تأکید دارد که اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و معتبر در دوران بحران برای حفظ اعتماد عمومی ضروری است. این چارچوب‌ها به مدیران بحران کمک می‌کنند تا با شناخت نحوه‌ی شکل‌گیری روایت رسانه‌ای، پیام‌های مؤثر طراحی کنند و از تشدید نگرانی یا انتشار اطلاعات غلط جلوگیری کنند.



نقش روایت رسانه‌ای در مدیریت بحران

روایت رسانه‌ای می‌تواند نحوه‌ی درک مردم از بحران، اعتماد عمومی و رفتار ذی‌نفعان را شکل دهد. در بحران‌های سلامت عمومی، رسانه‌ها با انتشار اطلاعات علمی و توصیه‌های کارشناسی می‌توانند همکاری مردم را افزایش دهند، در حالی که انتشار اخبار نادرست یا هیجانی، ترس، شایعه و عدم همکاری ایجاد می‌کند.
اعتماد عمومی عامل کلیدی در موفقیت مدیریت بحران است و رسانه‌ها نقش حیاتی در حفظ یا تخریب آن دارند. همچنین روایت رسانه‌ای بر رفتار سرمایه‌گذاران، کارمندان و سازمان‌های همکار تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به کاهش یا افزایش آسیب مالی و اعتباری شود.
رسانه‌ها همچنین ابزار کلیدی برای اطلاع‌رسانی سریع در بلایای طبیعی هستند و می‌توانند جان انسان‌ها را نجات دهند. شبکه‌های اجتماعی با انتشار سریع اخبار و دیدگاه‌های مردمی، توانستند نقش مهمی در مدیریت بحران ایفا کنند، اما گسترش اطلاعات نادرست نیز چالش جدیدی ایجاد کرده است.
رسانه‌ها بازتاب‌دهنده بحران هستند و خود به‌عنوان بازیگر اصلی در کنترل پیامدها و هدایت واکنش عمومی عمل می‌کنند.



راهبردهای مدیریت مؤثر روایت رسانه‌ای

برای استفاده از رسانه به‌عنوان ابزار مؤثر در بحران، سازمان‌ها باید راهبردهای مشخصی داشته باشند. اولین گام، آمادگی و برنامه‌ریزی پیش‌دستانه است، شامل بیانیه‌ها، سخنگویان رسمی و کانال‌های اطلاع‌رسانی سریع. شفافیت و صداقت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ ارائه اطلاعات حتی اگر ناقص باشد بهتر از پنهان‌کاری است و اعتماد عمومی را حفظ می‌کند. استفاده از منابع معتبر و کارشناسان مستقل باعث افزایش اعتماد مردم به پیام‌ها می‌شود و تاثیرگذاری روایت رسانه‌ای را تقویت می‌کند.
نظارت مستمر بر رسانه‌ها و پاسخ سریع به شایعات و اطلاعات نادرست، یکی دیگر از راهبردهای کلیدی است تا از گسترش اخبار غلط جلوگیری شود.
همچنین روایت‌هایی که شامل داستان‌های انسانی و تصاویر واقعی باشند، می‌توانند همدلی و درک جامعه را افزایش دهند و پذیرش پیام‌ها را تسهیل کنند. در عصر رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، سازمان‌ها باید فعالانه حضور داشته باشند و پیام‌های خود را به موقع و با دقت منتشر کنند تا روایت غالب به نفع مدیریت بحران شکل بگیرد.
این اقدامات باعث می‌شود رسانه‌ها به جای ایجاد تشویش، ابزار قدرتمندی برای هدایت افکار عمومی و کاهش پیامدهای بحران شوند.

چالش‌های مدیریت روایت رسانه‌ای

مدیریت روایت رسانه‌ای با چالش‌های متعددی مواجه است. حجم زیاد اطلاعات در بحران می‌تواند پیام اصلی را پنهان کند و موجب سردرگمی شود، بنابراین پیام‌های کلیدی باید ساده و واضح بیان شوند. رسانه‌ها برای جذب مخاطب ممکن است به هیجان‌زدگی یا اغراق متوسل شوند، که این امر برداشت‌های نادرست ایجاد می‌کند و کار مدیریت بحران را دشوار می‌سازد.
سرعت بالای تغییرات در بحران‌ها نیز باعث می‌شود اطلاعات منتشرشده سریع قدیمی شود و هماهنگی پیام‌ها مشکل شود.
در شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات نادرست و شایعات با سرعت بسیار زیاد منتشر می‌شوند و سازمان‌ها مجبور هستند با رصد مستمر، اصلاح فوری و همکاری با پلتفرم‌های دیجیتال پاسخ دهند. این چالش‌ها نشان می‌دهد که مدیریت روایت رسانه‌ای نیازمند حضور فعال، برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از فناوری‌های نوین برای کنترل اطلاعات است تا از تأثیر منفی رسانه‌ها بر بحران جلوگیری شود.


دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار و پدر تاب آوری ایران تاکید میکند روایت رسانه‌ای بخش جدایی‌ناپذیر از تاب آوری و  مدیریت بحران است و می‌تواند مسیر یک بحران را به سمت کنترل یا تشدید هدایت کند.
رسانه‌ها با برجسته‌سازی، چارچوب‌بندی و انتشار اطلاعات، ادراک عمومی، رفتار ذی‌نفعان و تصمیم‌گیری‌های سیاست‌گذاران را شکل می‌دهند. مدیریت مؤثر بحران نیازمند شفافیت، صداقت، سرعت عمل و برنامه‌ریزی پیش‌دستانه است.
در عصر رسانه‌های دیجیتال، هر فرد بالقوه می‌تواند اخبار منتشر کند، بنابراین سازمان‌ها باید با هدایت روایت، تصحیح اطلاعات غلط و بهره‌گیری از منابع معتبر، از رسانه‌ها به‌عنوان ابزار قدرتمند برای کاهش پیامدهای بحران و افزایش اعتماد عمومی استفاده کنند.
رسانه‌ها بازتاب‌دهنده بحران هستند و خود بخش فعال در شکل‌دهی پیام‌ها و رفتارهای جامعه در زمان بحران محسوب می‌شوند.