مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه با روش‌های سنتی که بیشتر بر کمک فردی یا خدمات مستقیم از بالا به پایین تمرکز داشتند تفاوت دارد.
در اینجا جامعه تنها گیرنده خدمات نیست، بلکه به عنوان یک شریک فعال در شناسایی نیازها، تصمیم‌گیری و اجرای راهکارها نقش‌آفرینی می‌کند.

*
خاطره اکبری

مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه بر پایه مشارکت شکوفا می‌شود.
مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه چیست؟
مددکاری اجتماعی محله‌محور (Community-Based Social Work) رویکردی نوین در عرصه خدمات اجتماعی است که به جای تمرکز صرف بر نهادها و مراکز بزرگ، بر حضور فعال در محلات و جوامع محلی تکیه دارد.
در این شیوه، مددکاران اجتماعی در دل محله‌ها مستقر می‌شوند و با شناخت مستقیم از نیازها، مشکلات و ظرفیت‌های ساکنان، خدماتی متناسب و اثربخش ارائه می‌دهند.
این رویکرد دسترسی مردم به خدمات را آسان‌تر و  اعتماد و مشارکت اجتماعی را نیز تقویت می‌کند.
مددکاری اجتماعی محله‌محور بر اصولی همچون توانمندسازی، عدالت اجتماعی و مشارکت مردمی استوار است و با ایجاد ارتباط نزدیک میان مردم، نهادها و منابع محلی، بستری پایدار برای حل مشکلات و ارتقای کیفیت زندگی در جامعه فراهم می‌آورد.

مددکاری اجتماعی یکی از مهم‌ترین رشته‌های علوم انسانی است که هدف آن ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد عدالت اجتماعی است.
این حرفه با اصولی مانند حقوق بشر، برابری و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر پیوند خورده است. در میان رویکردهای مختلف این رشته، **مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه** بیش از همه بر همکاری جمعی و مشارکت مستقیم مردم تأکید دارد.

در این شیوه، مددکار اجتماعی به جای آن‌که صرفاً خدماتی را به افراد ارائه دهد، به مردم کمک می‌کند تا خودشان مشکلات و نیازهایشان را شناسایی کنند و برای رفع آن‌ها دست به اقدام جمعی بزنند.

تعریف مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه رویکردی است که در آن تمرکز اصلی بر جامعه به عنوان یک کل قرار دارد.
این شیوه بر مشارکت فعال اعضای جامعه، توانمندسازی و عدالت اجتماعی تأکید می‌کند.

در واقع، مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه تلاش می‌کند ظرفیت‌های موجود در میان مردم شناسایی شود تا خودشان بتوانند برای توسعه پایدار و بهبود شرایط زندگی اقدام کنند. این روش به جای کمک موقت، به دنبال تغییرات پایدار و ریشه‌ای است.

مبانی نظری مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

نظریه سیستم‌ها

بر اساس این نظریه، فرد بخشی از سیستم‌های بزرگ‌تری مانند خانواده و جامعه است و مشکلات او تنها در این بستر قابل درک است.

نظریه توانمندسازی

مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه تلاش می‌کند مهارت‌ها و آگاهی مردم افزایش یابد تا خودشان توان حل مشکلاتشان را پیدا کنند.

دیدگاه مبتنی بر نقاط قوت

به جای تمرکز بر کمبودها، این رویکرد به توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و استعدادهای جامعه توجه می‌کند.

نظریه انتقادی

این نظریه بر نابرابری‌های اجتماعی و روابط قدرت تمرکز دارد و هدف آن ایجاد تغییرات ساختاری و عدالت اجتماعی است.


 تاریخچه مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

تاریخچه این رویکرد به قرن نوزدهم بازمی‌گردد.
خانه‌های اجتماعی مانند «هال هاوس» در آمریکا که توسط جین آدامز تأسیس شد، نخستین نمونه‌های موفق مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه بودند.

پس از جنگ جهانی دوم، این شیوه در بسیاری از کشورها برای بازسازی جوامع و مبارزه با فقر استفاده شد.
از دهه ۱۹۶۰ به بعد نیز با رشد جنبش‌های عدالت‌خواهانه، مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه به ابزاری مهم برای تغییرات اجتماعی تبدیل شد.

 اصول اساسی مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

* مشارکت فعال مردم در همه مراحل
* توانمندسازی برای افزایش مهارت و اعتماد به نفس
* عدالت اجتماعی و کاهش تبعیض
* توجه به تنوع فرهنگی و احترام به ارزش‌های محلی
* پایداری و ایجاد تغییرات بلندمدت

این اصول پایه و اساس تمام فعالیت‌های مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه هستند.


نقش‌های مددکار اجتماعی در جامعه

تسهیل‌گر

مددکار اجتماعی به مردم کمک می‌کند مشکلات خود را بشناسند و درباره آن‌ها به گفت‌وگو بپردازند.

مدافع

مددکار اجتماعی صدای گروه‌های محروم است و تلاش می‌کند حقوق آن‌ها در سطح سیاست‌گذاری شنیده شود.

آموزش‌دهنده

انتقال دانش و آگاهی درباره بهداشت، حقوق، مهارت‌های زندگی و موضوعات اجتماعی.

 واسطه

ایجاد ارتباط میان جامعه و سازمان‌های دولتی و غیردولتی برای دسترسی بهتر به منابع.

پژوهشگر

جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل داده‌ها برای شناسایی نیازها و ارزیابی نتایج برنامه‌ها.



 روش‌های مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

 سازماندهی جامعه

گردآوری مردم برای حل مشکلات مشترک مانند مسکن، آلودگی یا امنیت اجتماعی.

 آموزش اجتماعی

برگزاری جلسات آموزشی، کارگاه‌ها و کمپین‌های آگاهی‌بخشی.

مدافعه‌گری

پیگیری حقوق مردم و تأثیرگذاری بر سیاست‌های عمومی.

 توانمندسازی

آموزش مهارت‌های شغلی، ایجاد فرصت‌های کارآفرینی و تقویت اعتماد به نفس.

پژوهش مشارکتی

درگیر کردن مردم در فرآیند تحقیق و یافتن راه‌حل‌های واقعی و کاربردی.



حوزه‌های کاربردی مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

* بهداشت عمومی: آموزش پیشگیری، حمایت از بیماران و ارتقای سلامت روان.
* آموزش:کاهش ترک تحصیل، تقویت ارتباط بین مدرسه و خانواده.
* مسکن: بازسازی محله‌ها و ایجاد خانه‌های مقرون‌به‌صرفه.
* اشتغال:آموزش حرفه‌ای، ایجاد مشاغل کوچک و توسعه اقتصادی محلی.
* محیط زیست:مقابله با آلودگی، مدیریت پسماند و آمادگی در برابر بلایای طبیعی.
* خانواده و کودکان: حمایت از خانواده‌ها و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.



نمونه‌های عملی مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

در آفریقا، مددکاران اجتماعی با اجرای برنامه‌های آموزشی درباره ایدز توانسته‌اند آگاهی مردم را افزایش دهند و تبعیض علیه بیماران را کاهش دهند.

در ایالات متحده، سازماندهی محلات شهری منجر به کاهش جرم و بهبود کیفیت زندگی شده است.

در جوامع بومی کانادا و استرالیا، مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه علاوه بر کاهش فقر، به حفظ فرهنگ و سنت‌های بومی نیز کمک کرده است.


چالش‌های مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

* کمبود منابع مالی و انسانی
* روابط نابرابر قدرت در جامعه
* تضادهای فرهنگی و سیاسی
* نبود پایداری در پروژه‌ها پس از قطع حمایت‌ها
* مسائل اخلاقی مانند حفظ محرمانگی و منافع متضاد

نقش جهانی‌شدن و فناوری در مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

امروزه فناوری و اینترنت فرصت‌های جدیدی برای مددکاری اجتماعی ایجاد کرده‌اند. استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای آگاهی‌بخشی، برگزاری جلسات آنلاین آموزشی و مشاوره از راه دور، همه نمونه‌هایی از این پیشرفت هستند.

با این حال، نابرابری در دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال می‌تواند خود به یک چالش تبدیل شود که مددکاران اجتماعی باید برای آن راه‌حل پیدا کنند.

آینده مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه

* تمرکز بیشتر بر تغییرات اقلیمی و حمایت از جوامع در معرض خطر
* تلاش برای عدالت دیجیتال و دسترسی برابر به فناوری
* توجه به تبعیض‌های چندگانه مانند جنسیت، نژاد و طبقه اجتماعی
* مشارکت گسترده‌تر مردم در سیاست‌گذاری‌های عمومی
* تقویت همبستگی جهانی در مقابله با بحران‌هایی مانند مهاجرت یا بیماری‌های فراگیر

مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه یکی از مؤثرترین و پایدارترین رویکردها در حرفه مددکاری اجتماعی است. این روش با مشارکت فعال مردم، تقویت توانایی‌های آن‌ها و تمرکز بر عدالت اجتماعی، می‌تواند به رفع مشکلات کوتاه‌مدت و ایجاد تغییرات پایدار منجر شود.

با وجود چالش‌هایی مانند کمبود منابع یا مقاومت سیاسی، آینده این حوزه روشن است.
مددکاری اجتماعی مبتنی بر جامعه در مسیر توسعه پایدار و ساختن جوامعی عادلانه‌تر و انسانی‌تر، نقشی حیاتی خواهد داشت.