تاب‌آوری و اجزای آن پس از بحران
*خاطره اکبری
تاب‌آوری یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان و جامعه در دوران پس از بحران است. بحران‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی هستند.
گاهی زلزله یا سیل خانه‌ها را ویران می‌کند، گاهی بیماری یا از دست دادن عزیزان مسیر زندگی را تغییر می‌دهد، و گاهی هم مشکلات اقتصادی و اجتماعی فشارهای طولانی‌مدت ایجاد می‌کنند.
در چنین شرایطی، آنچه تعیین می‌کند چه کسی دوباره روی پای خود می‌ایستد و چه کسی در مشکلات باقی می‌ماند، میزان تاب‌آوری پس از بحران است.
تاب‌آوری به معنای توان ادامه دادن و یافتن راهی برای بازگشت به تعادل است.
این توانایی تنها به معنای زنده ماندن نیست، بلکه شامل رشد، یادگیری و سازگاری با شرایط تازه نیز می‌شود.
وقتی از تاب‌آوری پس از بحران صحبت می‌کنیم، باید ابعاد مختلف آن را بررسی کنیم. تاب‌آوری فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نهادی همگی در کنار هم مسیر بازسازی را شکل می‌دهند.
تاب‌آوری فردی بیشتر به توان روانی و عاطفی انسان برمی‌گردد.
فردی که بتواند احساسات شدیدی مانند غم، ترس یا خشم را کنترل کند، امید خود را حفظ نماید و در برابر تغییرات انعطاف داشته باشد، سریع‌تر می‌تواند به زندگی عادی برگردد.
باور به توانایی‌های شخصی نیز نقش مهمی در این زمینه دارد.
کسی که به توان خود برای تغییر شرایط باور دارد، در عمل نیز مؤثرتر اقدام می‌کند. همچنین معنا دادن به سختی‌ها کمک می‌کند تا افراد درد را تحمل کرده و از دل بحران تجربه‌ای تازه برای ادامه مسیر زندگی بسازند.
تاب‌آوری فقط در سطح فردی معنا پیدا نمی‌کند. انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و در بحران به یکدیگر نیاز دارند.
حمایت خانواده، دوستان و جامعه می‌تواند فشار روانی را کاهش دهد. زمانی که گروه‌ها و محله‌ها پس از یک بحران بزرگ با هم همکاری می‌کنند، روند بازسازی بسیار سریع‌تر می‌شود. اعتماد متقابل و همکاری باعث می‌شود افراد احساس تنهایی نکنند و امید بیشتری به آینده داشته باشند.
از نظر اقتصادی نیز تاب‌آوری اهمیت زیادی دارد.
کسی که پس از بحران شغل یا منبع درآمد خود را از دست می‌دهد، اگر نتواند شرایط مالی خود را سامان دهد، با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد شد.
دسترسی به منابع مالی، بیمه، حمایت‌های دولتی و توانایی ایجاد روش‌های نوین کسب‌وکار در چنین شرایطی حیاتی است. به همین دلیل، کشورها و سازمان‌ها باید زیرساخت‌های حمایتی محکمی ایجاد کنند تا شهروندان بتوانند سریع‌تر به زندگی پایدار بازگردند.
فرهنگ و باورهای اجتماعی نیز نقش بزرگی در تاب‌آوری دارند.
سنت‌ها، مراسم و باورهای دینی یا معنوی به افراد کمک می‌کنند معنا و امید پیدا کنند. وقتی جامعه‌ای روایت مشترکی از تاب‌آوری و سازگاری دارد، اعضای آن راحت‌تر بحران را پشت سر می‌گذارند. برای نمونه، مراسم یادبود یا آیین‌های مذهبی و فرهنگی در بسیاری از جوامع نه تنها فرصتی برای سوگواری هستند، بلکه انسجام اجتماعی را تقویت می‌کنند.
تاب‌آوری در سطح سازمان‌ها و نهادها نیز بسیار مهم است.
دولت‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و شرکت‌ها باید بتوانند در برابر بحران انعطاف نشان دهند. برنامه‌ریزی درست، مدیریت هوشمند و رهبری مسئولانه می‌تواند روند بازسازی را آسان‌تر کند. اگر این نهادها نتوانند وظیفه خود را درست انجام دهند، حتی جوامعی که تاب‌آوری بالایی دارند هم با مشکلات عمیق روبه‌رو خواهند شد.
فرایند تاب‌آوری معمولاً در چند مرحله رخ می‌دهد.
در آغاز افراد تنها به فکر بقا هستند و تلاش می‌کنند جان خود را نجات دهند.
پس از آن مرحله تثبیت فرا می‌رسد، یعنی تأمین نیازهای اولیه مانند غذا، آب و سرپناه. در ادامه افراد روش‌های جدیدی برای ادامه زندگی پیدا می‌کنند و با شرایط تازه سازگار می‌شوند.
سپس مرحله بازگشت به تعادل نسبی آغاز می‌شود و در نهایت، اگر تاب‌آوری به خوبی عمل کند، بحران به فرصتی برای رشد و تحول تبدیل خواهد شد.
البته موانعی هم وجود دارد که می‌تواند تاب‌آوری را کاهش دهد. فقر و نابرابری اجتماعی، نداشتن دسترسی به منابع کافی، بی‌اعتمادی به نهادها یا طولانی شدن بحران‌ها از جمله عواملی هستند که تاب‌آوری را تضعیف می‌کنند.
افرادی که از حمایت اجتماعی محروم‌اند یا به خدمات درمانی و روانی دسترسی ندارند، معمولاً سخت‌تر از بحران‌ها عبور می‌کنند.
با این وجود، تاب‌آوری چیزی ثابت و تغییرناپذیر نیست. میتوان آن را تقویت کرد. افراد می‌توانند مهارت‌های روانی مانند آرام‌سازی ذهن، حل مسئله و امیدواری را بیاموزند.
جامعه‌ها می‌توانند شبکه‌های حمایتی قوی‌تر ایجاد کنند.
سازمان‌ها می‌توانند برنامه‌های مدیریت بحران طراحی نمایند و دولت‌ها قادرند سیاست‌های حمایتی و عادلانه‌تری تدوین کنند.
تاب‌آوری پس از بحران فقط توانایی بازگشت به گذشته نیست، زیرا گاهی بازگشت به شرایط قبل ممکن نیست.
تاب‌آوری یعنی قدرت ادامه دادن، یادگیری از سختی‌ها و خلق آینده‌ای تازه. اگر افراد، جامعه‌ها و نهادها به طور هماهنگ برای تقویت تاب‌آوری تلاش کنند، حتی بزرگ‌ترین بحران‌ها نیز می‌توانند به فرصتی برای رشد و تحول تبدیل شوند.
آموزش یکی از مؤثرترین ابزارها برای افزایش تاب‌آوری پس از بحران است.
زمانی که افراد با بحران‌هایی مانند زلزله، سیل، بیماری‌های همه‌گیر یا مشکلات اقتصادی روبه‌رو می‌شوند، آگاهی و مهارت‌های آموخته‌شده می‌تواند مسیر بازگشت به زندگی عادی را هموارتر کند. آموزش به افراد یاد می‌دهد چگونه در شرایط سخت احساسات خود را مدیریت کنند، تصمیم‌های منطقی بگیرند و با منابع محدود بهترین استفاده را داشته باشند.
تاب‌آوری تنها به توان روانی وابسته نیست، بلکه نیازمند دانش و مهارت‌های عملی نیز هست.
برای مثال، آموزش مهارت‌های امداد و کمک‌های اولیه می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله نیز باعث می‌شود افراد در زمان بحران با خانواده و جامعه همکاری بیشتری داشته باشند. حتی آموزش در زمینه مدیریت مالی یا کارآفرینی می‌تواند به بازسازی اقتصادی پس از بحران کمک کند.
از سوی دیگر، آموزش جمعی باعث افزایش تاب‌آوری اجتماعی می‌شود. وقتی یک جامعه با برنامه‌های آموزشی منظم برای مدیریت بحران آماده باشد، سرعت بازسازی و بازگشت به تعادل بسیار بیشتر خواهد شد. در حقیقت، آموزش نه تنها از شدت آسیب‌ها می‌کاهد، بلکه به افراد و جوامع کمک می‌کند از بحران‌ها فرصتی برای رشد و یادگیری بسازند.
گفتنی است خانه تاب‌آوری ایران که در سال ۱۳۹۴ توسط دکتر محمدرضا مقدسی بنیان‌گذاری شد، به عنوان آدرس اصلی و پلتفرم تخصصی تاب‌آوری در کشور شناخته می‌شود. هدف اصلی این مرکز، ترویج و توسعه ادبیات پژوهشی تاب‌آوری و اجتماعی کردن این مفهوم ارزشمند بوده است.
از همان آغاز، خانه تاب‌آوری تلاش کرد تا تاب‌آوری را از یک واژه علمی و محدود در میان پژوهشگران، به یک فرهنگ عمومی و کاربردی برای زندگی روزمره تبدیل کند.
در کنار آموزش های تخصصی تاب آوری یکی از دستاوردهای مهم خانه تاب‌آوری، ترجمه و انتشار بیش از ۴۰ عنوان کتاب تخصصی در حوزه تاب‌آوری است.
این کتاب‌ها که اغلب منابع معتبر جهانی در زمینه روانشناسی، علوم اجتماعی، آموزش و مدیریت بحران هستند، به زبان فارسی برگردانده شده و در دسترس دانشجویان، متخصصان، مشاوران و عموم مردم قرار گرفته‌اند. این اقدام باعث شد ادبیات علمی تاب‌آوری در ایران غنی‌تر شود و امکان پژوهش‌های عمیق‌تر و کاربردی‌تر در این زمینه فراهم آید.
خانه تاب‌آوری به آدرس اینترنتی www.resiliency.ir همچنین با برگزاری دوره‌های آموزشی، کارگاه‌ها و همایش‌های تخصصی توانسته است آموزش تاب‌آوری را در کشور متحول کند.
۲ بازدید
۰ امتیاز
۰ نظر
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
