این روز فرصتی برای تاکید بر اهمیت حمایت اجتماعی، ایجاد شبکه‌های روانشناختی و دسترسی سریع به خدمات مشاوره‌ای است.
دکترمحمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری تاکید میکند پیام روزجهانی پیشگیری از خودکشی اهمیت گفتگو درباره مشکلات روانی و احساسات منفی بدون قضاوت است.

تاریخچه و اهمیت جهانی
روز جهانی پیشگیری از خودکشی برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط سازمان بین‌المللی پیشگیری از خودکشی (International Association for Suicide Prevention – IASP) معرفی شد. هدف از این روز، افزایش آگاهی عمومی، کاهش تابو و تشویق افراد به جستجوی کمک حرفه‌ای است. هر ساله هزاران سازمان دولتی و غیر دولتی در سراسر جهان کمپین‌های آموزشی برگزار می‌کنند و پیام «زندگی ارزشمند است» را ترویج می‌دهند. این روز همچنین بستری فراهم می‌کند تا تحقیقات جدید در حوزه سلامت روان و پیشگیری از خودکشی به اشتراک گذاشته شود.

اهمیت آگاهی عمومی و آموزش

آگاهی عمومی (Public Awareness) یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری از خودکشی است. بسیاری از افراد نمی‌دانند که چگونه می‌توانند نشانه‌های هشداردهنده خودکشی را تشخیص دهند. آموزش جامعه درباره علائم افسردگی شدید، انزوای اجتماعی، تغییرات ناگهانی رفتار، صحبت درباره پایان زندگی و ایجاد برنامه‌های مهارت‌آموزی مقابله‌ای می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد. تحقیقات نشان می‌دهند که جامعه‌ای که از سلامت روان آگاهی دارد، نرخ خودکشی در آن به شکل قابل توجهی پایین‌تر است.

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، خودکشی یکی از ۱۰ علت اصلی مرگ در میان افراد ۱۵ تا ۴۹ سال است. بیش از ۷۰ درصد خودکشی‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می‌دهد و نشان می‌دهد که حمایت‌های اجتماعی و دسترسی به خدمات سلامت روان هنوز به اندازه کافی در این کشورها فراهم نیست. همچنین آمار نشان می‌دهد مردان بیشتر از زنان خودکشی می‌کنند، اما زنان بیشتر اقدام به خودآسیبی می‌کنند. در برخی مناطق، خودکشی نوجوانان و جوانان افزایش یافته که این امر نیاز به آموزش و مشاوره روانی در مدارس را بیش از پیش ضروری می‌کند.

 عوامل روانی خودکشی

عوامل روانی نقش مهمی در خودکشی دارند. اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دو قطبی، PTSD و اختلال شخصیت می‌توانند خطر خودکشی را افزایش دهند. علاوه بر آن، استرس‌های اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی و حتی فرهنگی می‌توانند باعث بروز افکار خودکشی شوند. در مطالعات مختلف، مشاهده شده که افرادی که سابقه سو استفاده جنسی یا خشونت خانوادگی دارند، در معرض خطر بالاتری هستند. شناخت این عوامل و ارائه حمایت روانی به موقع می‌تواند از بسیاری از موارد خودکشی جلوگیری کند.

حمایت اجتماعی  از سوی خانواده و دوستان یکی از قوی‌ترین عوامل محافظتی در برابر خودکشی است. گفتگو و شنیدن بدون قضاوت، ایجاد فضایی امن برای ابراز احساسات، تشویق به دریافت کمک حرفه‌ای و همراهی در مراحل درمان می‌تواند افراد را از افکار خودکشی دور کند. مطالعات نشان می‌دهند افرادی که احساس تنهایی و انزوا می‌کنند، در معرض بالاترین خطر خودکشی هستند، بنابراین تقویت روابط خانوادگی و دوستانه اهمیت زیادی دارد.

رسانه‌ها نقش دوگانه‌ای در پیشگیری یا تشویق به خودکشی دارند. انتشار اخبار خودکشی بدون رعایت اصول اخلاقی می‌تواند اثر تقلیدی  ایجاد کند، اما رسانه‌ها می‌توانند با ترویج داستان‌های امیدبخش، معرفی منابع کمک و آموزش عمومی، آگاهی جامعه را افزایش دهند. فرهنگ عمومی  نیز بر رفتار خودکشی تأثیرگذار است؛ در برخی فرهنگ‌ها، صحبت درباره مشکلات روانی تابو است که این امر نیاز به برنامه‌های آموزشی و کاهش استیگما را بیشتر می‌کند.

روش‌های پیشگیری  شامل آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، درمان‌های روانشناختی، ایجاد خطوط مشاوره اضطراری (Crisis Helpline)، دسترسی آسان به روانشناس و روانپزشک، و برنامه‌های حمایتی در محل کار و مدارس است.

 مطالعات نشان داده‌اند که CBT یا همان درمانهای شناختی رفتاری  و DBT (Dialectical Behavior Therapy) می‌توانند به کاهش افکار خودکشی کمک کنند. علاوه بر این، آموزش جامعه درباره نحوه برخورد با افرادی که افکار خودکشی دارند، بسیار ضروری است.

 نقش مدارس و آموزش مهارت‌های زندگی

آموزش و مدارس نقش مهمی در پیشگیری از خودکشی دارند. آموزش مهارت‌های زندگی، مدیریت استرس، ایجاد فرهنگ همدلی و حمایت، و ارائه اطلاعات درباره منابع کمک روانی می‌تواند خطر خودکشی در نوجوانان را کاهش دهد. برنامه‌های آموزشی باید شامل شناسایی نشانه‌های افسردگی، اضطراب و رفتارهای خودآسیبی باشند و دانش‌آموزان را تشویق کنند در مواقع بحران به مشاوران مدرسه یا خط اضطراری مراجعه کنند.

شبکه‌های اجتماعی و فناوری دو لبه دارند. محتوای منفی و اخبار خودکشی بدون فیلتر می‌تواند اثر تقلیدی ایجاد کند، اما اپلیکیشن‌های حمایتی، گروه‌های آنلاین و پلتفرم‌های مشاوره‌ای می‌توانند اطلاعات آموزشی و منابع کمک روانی را در دسترس قرار دهند. استفاده مسئولانه از فناوری و ترویج پیام‌های مثبت و امیدبخش، می‌تواند به کاهش افکار خودکشی کمک کند.


سازمان‌هایی مانند WHO، IASP و انجمن‌های ملی سلامت روان برنامه‌های گسترده‌ای برای پیشگیری از خودکشی دارند. این برنامه‌ها شامل کمپین‌های آموزشی، آموزش نیروهای درمانی، ایجاد خط‌های اضطراری و مطالعات علمی درباره پیشگیری از خودکشی است. مشارکت دولت‌ها و NGOها در این برنامه‌ها نقش بسیار مهمی در کاهش نرخ خودکشی دارد و می‌تواند به ایجاد شبکه‌های حمایتی قوی کمک کند.

سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری  در پیشگیری از خودکشی بسیار اثرگذار است. قوانین حمایتگر، کاهش دسترسی به وسایل خودکشی، ایجاد بودجه برای سلامت روان و آموزش عمومی، می‌تواند به کاهش خودکشی کمک کند. همچنین ارائه بیمه‌های درمانی روانی و دسترسی آسان به روانپزشک و روانشناس، نقش مهمی در پیشگیری دارد.

روان‌درمانی‌های نوین و تکنولوژی‌های جدید، مانند اپلیکیشن‌های حمایتی و جلسات آنلاین روانشناسی، فرصت‌های بزرگی برای پیشگیری از خودکشی فراهم کرده‌اند. این روش‌ها به افراد اجازه می‌دهند در فضای امن، بدون ترس از قضاوت، مشکلات خود را بیان کرده و راهکارهای مقابله‌ای دریافت کنند. همچنین ابزارهای پایش سلامت روان، مانند نرم‌افزارهای تشخیص افسردگی و اضطراب، می‌توانند هشدارهای زودهنگام برای مراجعه به کمک حرفه‌ای ارائه دهند.
پیام اصلی روز جهانی پیشگیری از خودکشی، امید و همدلی است. هیچ فردی تنها نیست و کمک گرفتن یک اقدام شجاعانه محسوب می‌شود.
آموزش، حمایت اجتماعی، دسترسی به مشاوره حرفه‌ای و ایجاد فرهنگ همدلی می‌تواند جان میلیون‌ها نفر را نجات دهد. هر اقدام کوچک، از صحبت با یک دوست تا کمپین‌های ملی، می‌تواند به ساختن دنیایی بدون خودکشی کمک کند و اهمیت زندگی و ارزش آن را یادآوری کند.


نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از خودکشی

 سازمان بهزیستی با بهره‌گیری از اقدامات روانی، مشاوره‌ای، آموزشی و پیگیری‌های مراقبتی سعی در کاهش آسیب‌های ناشی از خودکشی در جامعه دارد.

سازمان بهزیستی کشور با مأموریتی مهم در رفاه اجتماعی و سلامت روان، نقش کلیدی در پیشگیری از خودکشی دارد.
رویکرد جامع آن از آموزش عمومی تا مداخله در بحران و توانبخشی، چارچوبی کارآمد برای مقابله با این مشکل است.

در ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که خودکشی پدیده‌ای چندوجهی است که عوامل روانی، اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی در آن دخیلند و سازمان بهزیستی با نگاه جامع به این ابعاد، برنامه‌های متنوعی را برای پیشگیری از آن اجرا می‌کند.
این سازمان خطوط مشاوره تلفنی رایگانی همچون خط ۱۴۸۰ را فراهم کرده است که افراد دارای افکار یا تهدید به خودکشی می‌توانند به صورت محرمانه با متخصصان گفتگو کنند و از خدمات روانشناختی بهره‌مند شوند. همچنین اورژانس اجتماعی با شماره تماس ۱۲۳ به عنوان مرجع تخصصی مداخله در بحران‌های فردی و خانوادگی عمل می‌کند و به موقع در مشکلات مرتبط با خودکشی ورود می‌کند که این اقدامات باعث می‌شود فرد در شرایط حساس، مورد حمایت و پایش قرار گیرد.

برنامه جامع کنترل و کاهش خودکشی از دیگر اقدامات مهم سازمان بهزیستی است که با هدف آموزش مشاوران و روانشناسان مراکز دولتی و غیر دولتی در سراسر کشور اجرا می‌شود. این طرح با تاکید بر ایجاد هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط و بهره‌گیری از ظرفیت‌های درون و برون سازمانی طراحی شده است. برنامه‌های آموزشی ویژه مشاوران بهزیستی و دیگر نهادها، توانمندسازی آن‌ها برای شناسایی به‌موقع افراد در معرض خطر را ممکن می‌سازد و مداخلات روانشناختی مؤثر را به موقع انجام می‌دهد. پیگیری و مراقبت مداوم از افراد دارای افکار یا سابقه خودکشی، تا حد زیادی می‌تواند از ارتکاب مجدد جلوگیری کند و این امر در قالب برنامه‌های پیگیری مراقبتی تعریف شده است که بهزیستی برای آن اهمیت زیادی قائل است.

سازمان بهزیستی اعتقاد دارد که پیشگیری از خودکشی نیازمند رویکردی جامع است که علاوه بر جنبه‌های روانی، به مسائل خانوادگی، اجتماعی و معنوی نیز بپردازد. ارتقاء آگاهی جامعه نسبت به نشانه‌ها و عوامل خطر خودکشی، آموزش خانواده‌ها و گروه‌های هدف، و افزایش نشاط و رضایت از زندگی از جمله مواردی است که بهزیستی پیگیری می‌کند.
همچنین این سازمان آمارهای خودکشی را به صورت دقیق ثبت و تحلیل می‌کند تا بتواند برنامه‌های پیشگیری خود را به خوبی هدفمند سازد. به رغم دغدغه‌های رو به افزایش بهزیستی، این سازمان همواره در تلاش است با اطلاع‌رسانی و خدمات تخصصی، بهبود سلامت روان جامعه و به ویژه اقشار آسیب‌پذیر را تضمین کند.

سازمان بهزیستی با ارائه خدمات مشاوره و روانشناختی رایگان و با حمایت‌های تخصصی مددکاری، آموزش نیروها و ساماندهی مراکز و خطوط اضطراری، راهکارهای مؤثری برای مقابله با خودکشی در کشور عزیزمان ایران فراهم آورده است.
برگزاری دوره‌های تخصصی برای روانشناسان و مددکاران اجتماعی، جهت برخورد موثر با افراد در معرض خطر خودکشی، نشان‌دهنده اهمیت ویژه‌ای است که بهزیستی برای پیشگیری از خودکشی قائل است.
این اقدامات سازمان بهزیستی به عنوان بخشی از سیاست‌های سلامت روانی و اجتماعی کشور، نقش حیاتی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و حفظ سرمایه انسانی جامعه دارد.