باید رسانه را بعنوان شریک استراتژیک در نظام سلامت و رفاه اجتماعی تلقی کرد.

دکترمحمدرضا مقدسی

رسانه به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی در دنیای امروز، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به نگرش‌ها و باورهای عمومی دارد و می‌تواند بستری قدرتمند برای مبارزه با انگ اجتماعی و ارتقای سلامت بیماران خاص ایجاد کند.

بیماران خاص شامل افرادی هستند که با بیماری‌هایی نظیر ام‌اس، هموفیلی، تالاسمی، سرطان، HIV و بیماری‌های نادر دیگر زندگی می‌کنند.
این افراد علاوه بر مشکلات جسمی و روانی ناشی از بیماری، معمولاً با تبعیض‌ها، پیش‌داوری‌ها و کلیشه‌های اجتماعی نیز مواجه می‌شوند که به آن «انگ اجتماعی» گفته می‌شود.
انگ اجتماعی می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شدت کاهش دهد و حتی مانعی در مسیر درمان و بهبود آنان باشد.
رسانه‌ها با توان گسترده خود در اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آموزش می‌توانند به تغییر نگرش عمومی کمک کرده و فضایی سرشار از همدلی، پذیرش و حمایت اجتماعی ایجاد کنند.
بر اساس مطالعات علوم ارتباطات، رسانه‌های جمعی از جمله تلویزیون، رادیو، مطبوعات و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، در هدایت افکار عمومی نقش انکارناپذیری دارند و به همین دلیل استفاده از ظرفیت رسانه‌ها برای کاهش انگ اجتماعی و ارتقای سلامت بیماران خاص، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

یکی از مهم‌ترین نقش‌های رسانه در حوزه سلامت بیماران خاص، آگاهی‌بخشی علمی و درست به جامعه است.
بخش بزرگی از انگ اجتماعی ناشی از ناآگاهی و باورهای غلط مردم در مورد بیماری‌هاست.
برای مثال، بسیاری از مردم هنوز بر این باورند که بیماری HIV حتماً ناشی از رفتارهای پرخطر یا غیرقابل کنترل است، در حالی که علم پزشکی اثبات کرده این بیماری می‌تواند از راه‌های گوناگون منتقل شود و با درمان مناسب، فرد می‌تواند زندگی عادی داشته باشد.
رسانه‌ها با تولید برنامه‌های آموزشی، انتشار مستندهای علمی، مصاحبه با پزشکان متخصص و روایت تجربه بیماران، می‌توانند این باورهای نادرست را اصلاح کنند.
همچنین، معرفی بیماران خاصی که توانسته‌اند با وجود محدودیت‌ها به موفقیت‌های بزرگ علمی، هنری یا ورزشی برسند، موجب می‌شود تصویر اجتماعی بیماران تغییر یابد و جامعه آنها را نه به‌عنوان افرادی ناتوان بلکه به عنوان الگوهای مقاومت و موفقیت بشناسد.
این کارکرد رسانه‌ای، علاوه بر کاهش انگ اجتماعی، می‌تواند عزت‌نفس بیماران را نیز افزایش دهد و آنان را برای پیگیری روند درمانی و فعالیت‌های اجتماعی انگیزه‌مند کند.

رسانه‌ها همچنین می‌توانند نقش مهمی در فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش‌های اجتماعی ایفا کنند.
فرهنگ عمومی در بسیاری از جوامع، از جمله جامعه ایران، همچنان با نوعی ترس و احتیاط غیرمنطقی نسبت به بیماران خاص همراه است.
رسانه‌های ملی و محلی، با بهره‌گیری از داستان‌های واقعی، نمایش‌های تلویزیونی، سریال‌ها، فیلم‌های سینمایی و حتی تبلیغات فرهنگی می‌توانند به مرور کلیشه‌های نادرست را از بین ببرند.
به عنوان مثال، نمایش شخصیت‌های مثبت و توانمند که با بیماری‌های خاص زندگی می‌کنند، می‌تواند در ذهن مخاطبان تصویری انسانی و مثبت ایجاد کند.
همچنین، تولید کمپین‌های رسانه‌ای با پیام‌هایی مانند «بیماران خاص نیز شهروندان عادی جامعه هستند» یا «انسانیت بالاتر از بیماری است»، به تدریج به تغییر نگرش عمومی منجر خواهد شد.
این تغییر نگرش در نهایت موجب ارتقای سلامت روان بیماران می‌شود، زیرا احساس می‌کنند که جامعه آنان را پذیرفته و از آن‌ها حمایت می‌کند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سلامت روانی بیماران خاص رابطه مستقیمی با سطح پذیرش اجتماعی دارد و رسانه‌ها می‌توانند این پذیرش را تقویت کنند.

کارکرد دیگر رسانه در این حوزه، ایجاد بستر برای گفت‌وگوی اجتماعی است.
یکی از دلایل ماندگاری انگ اجتماعی، سکوت و عدم گفت‌وگو درباره بیماری‌هاست.
رسانه‌ها با فراهم کردن فضای باز برای گفتگو میان بیماران، خانواده‌ها، متخصصان و سیاست‌گذاران، می‌توانند دیوار سکوت را بشکنند.
برنامه‌های گفت‌وگو محور تلویزیونی و رادیویی، پادکست‌ها، میزگردهای خبری و حتی کمپین‌های آنلاین در شبکه‌های اجتماعی، می‌توانند محلی برای تبادل تجربه و شنیدن صدای بیماران باشند. وقتی بیماران خاص بتوانند تجربیات خود را آزادانه بیان کنند، جامعه نیز فرصت می‌یابد تا دیدگاه‌های آنان را بشنود و به آنان نزدیک‌تر شود.
این ارتباط دوسویه باعث افزایش همدلی و اعتماد عمومی می‌شود و ممکن است سیاست‌گذاران حوزه سلامت را نیز به درک بهتر نیازهای واقعی بیماران سوق دهد.
بدین ترتیب رسانه، به پلی ارتباطی میان بیماران خاص و جامعه تبدیل می‌شود و نقش بی‌بدیلی در کاهش انگ اجتماعی و ارتقای سلامت جسمی و روانی آنان ایفا می‌کند.

رسانه‌ها در کنار آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی، می‌توانند حمایت اجتماعی و سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت را نیز تقویت کنند.
بیماران خاص معمولاً با هزینه‌های سنگین درمان، دارو و مراقبت‌های پزشکی مواجه هستند.
رسانه‌ها با انعکاس مشکلات بیماران، کمبود دارو، نیاز به تجهیزات یا ضرورت ایجاد مراکز درمانی تخصصی، می‌توانند افکار عمومی و در نتیجه مسئولان و خیرین را به اقدام فوری ترغیب کنند.
برای مثال، کمپین‌های رسانه‌ای موفقی وجود داشته‌اند که توانسته‌اند بودجه‌های دولتی یا کمک‌های مردمی را به سمت بیماری‌های خاص هدایت کنند.
در فضای شبکه‌های اجتماعی نیز، هشتگ‌ها و کارزارهای حمایتی بارها موجب جمع‌آوری منابع مالی برای بیماران شده‌اند.
این نوع اقدامات رسانه‌ای نه تنها بار مالی بیماران را کاهش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود آنان احساس کنند جامعه در کنارشان ایستاده است.
همین احساس حمایت اجتماعی، خود یک عامل مهم در ارتقای سلامت روان و جسم بیماران خاص به شمار می‌رود.

نقش رسانه در ارتقای سلامت روان و بهداشت روانی بیماران خاص بسیار مهم است.
بیماران خاص غالباً علاوه بر رنج بیماری، با استرس‌های ناشی از نگاه‌های تبعیض‌آمیز، محدودیت‌های شغلی و اجتماعی و حتی مشکلات خانوادگی مواجه‌اند.
رسانه‌ها می‌توانند با آموزش مهارت‌های زندگی، معرفی راهکارهای مقابله با استرس، اطلاع‌رسانی درباره خدمات مشاوره و روان‌درمانی و ارائه محتوای انگیزشی، به بیماران کمک کنند تا کیفیت زندگی خود را بهبود دهند.
رسانه‌ها قادرند به خانواده‌ها آموزش دهند چگونه با بیماران خود برخورد کنند تا از ایجاد احساس طردشدگی جلوگیری شود.
ایجاد محتوای مثبت و امیدبخش در رسانه‌ها، مانند داستان‌های موفقیت بیماران، می‌تواند به طور غیرمستقیم روحیه بیماران را تقویت کرده و حتی روند درمان پزشکی آنان را سرعت ببخشد.
زیرا تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند که سلامت روان تأثیر مستقیمی بر اثربخشی درمان‌های جسمی دارد.
بنابراین، رسانه با نقش حمایتی و آموزشی خود می‌تواند کیفیت کلی سلامت بیماران خاص را ارتقا دهد.
رسانه به عنوان ابزار قدرتمند فرهنگی و اجتماعی، نقشی بنیادین در مبارزه با انگ اجتماعی و ارتقای سلامت بیماران خاص دارد.
این نقش از طریق آگاهی‌بخشی علمی، فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش‌های عمومی، ایجاد بستر گفت‌وگو، تقویت حمایت اجتماعی و سرمایه‌گذاری، و همچنین ارتقای سلامت روان بیماران محقق می‌شود.
اگر رسانه‌ها مسئولیت اجتماعی خود را به‌درستی ایفا کنند، جامعه‌ای خواهیم داشت که بیماران خاص در آن احساس برابری، امنیت و امید به آینده دارند.
در جهانی که ارتباطات در کسری از ثانیه از طریق رسانه‌های دیجیتال منتقل می‌شود، بی‌توجهی به قدرت رسانه در حمایت از بیماران خاص، به معنای نادیده گرفتن یک فرصت بزرگ برای توسعه انسانی و ارتقای سلامت جامعه است.
دکتر محمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی در خاتمه تاکید میکند که باید رسانه را بعنوان شریک استراتژیک در نظام سلامت و رفاه اجتماعی تلقی کرد.