ابعاد فرهنگی تاب آوری محله محور نقش بسیار مهمی  در ارتقاء آمادگی، پاسخگویی و بازسازی اجتماعی دارد و بر پایه هویت و ارتباطات فرهنگی محلی شکل میگیرد.

در عصر کنونی، اهمیت تاب آوری اجتماعی فرهنگی در سطح محله ها به مثابه یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران و توسعه پایدار شهری به مراتب آشکارتر شده و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. تاب آوری محله محور نه فقط از بعد فیزیکی و اقتصادی، بلکه از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز نقش کلیدی در پایداری جوامع دارد.

در این نوشتار به بررسی ابعاد و مؤلفه های فرهنگی تاب آوری محله محور پرداخته میشود.

۱. تعریف و اهمیت بعد فرهنگی در تاب آوری محله محور

بعد فرهنگی تاب آوری محله ای، به مجموعه ای از ارزشها، باورها، هنجارها، نمادها و رفتارهای مشترک اعضای یک محله اشاره دارد که در مواجهه با بحرانها و تغییرات، نقش تسهیل کننده سازگاری و انطباق با شرایط جدید را ایفا میکند. فرهنگ محله با پیوندهای هویتی، تاریخی و معنوی میان ساکنان، بنیانی قدرتمند برای ایجاد همبستگی، تعهد اجتماعی و انگیزه جمعی جهت مقابله با سختی ها فراهم میکند. در شرایط بحرانی، بهره گیری از عناصر فرهنگی مانند آیینها، رسوم و مراسم سنتی منجر به شکل دهی اعتماد و روحیه همکاری و همیاری میشود.

 ۲. سرمایه فرهنگی و نمادین: پیشران تاب آوری

سرمایه فرهنگی شامل دانش بومی، آگاهی اجتماعی، مهارتهای ارتباطی، و همچنین دسترسی به فناوری ها ینوین  و ابزارهای مدیریت بحران است. سرمایه نمادین نیز شامل اعتبار، جایگاه اجتماعی و وابستگی عاطفی به مکان و محله است. این عناصر باعث میشوند ساکنان بهتر بتوانند فرایندهای بازیابی و بازسازی را پیش ببرند و مشارکت مؤثرتری در تصمیم گیریهای محله ای داشته باشند. تقویت این سرمایه ها، از طریق آموزش، مشارکت فرهنگی و ترویج هنرهای بومی، میزان تاب آوری فرهنگی محله را افزایش میدهد.

۳. نقش انسجام اجتماعی و شبکه های غیررسمی

انسجام اجتماعی به منزله پیوند اعتماد و همکاری بین ساکنان، مهمترین سازوکار فرهنگی در افزایش تاب آوری است. وجود شبکه های غیررسمی همانند شوراهای محلی، گروههای مذهبی، فرهنگی و خیرین…، همسایگی فعال و پیوندهای خویشاوندی، بستری برای انتقال دانش تجربی، حمایت روانی، و مدیریت بهتر اتفاقات بحرانی فراهم میآورند. مشارکت عمومی و مشارکت سازمان یافته افراد در محله عملاً به تاب آوری اجتماعی-فرهنگی شتاب بیشتری میبخشد.

۴. هویت مکانی، تعلق خاطر و یادمانهای فرهنگی

هویت مکانی و تعلق خاطر محله ای، احساس وابستگی عمیق روانی و معنوی ساکنان نسبت به محیط زندگی دارد. این امر در مواجهه با تهدیدهای محیطی یا اجتماعی منجر به همبستگی و مقاومت بیشتر جامعه میشود و ساکنان با تعهد به حفظ ارزشها، آیینها و یادمان های تاریخی، نقش فعالی در سازگاری جمعی ایفا میکنند. حفاظت و احیای نمادها و میراث فرهنگی در سطح محله، محرک مهمی برای بازسازی روحیه جمعی و انتقال امید به نسلهای آینده است.

۵. راهکارهای تقویت بعد فرهنگی در تاب آوری محله محور

برای تقویت تاب آوری فرهنگی محلات، اقدامات زیر توصیه میشود:
– آموزش و ترویج ارزشهای فرهنگی بومی و مهارتهای اجتماعی، به ویژه به نسل جوان.
– حمایت از فعالیتهای جمعی، هنری و آیینی در سطح محله؛ تشویق به برگزاری مراسم و جشنهای محلی.
– تسهیل تعامل بین گروههای اجتماعی مختلف و تقویت شبکه های غیررسمی.
– شناسایی و حمایت از افراد کلیدی و رهبران فرهنگی محله، به عنوان پیشرانان همبستگی.
– مستندسازی تاریخ، تجربیات و خاطرات مشترک محله برای ایجاد سرمایه نمادین پایدار.

در پایان، باید تأکید کرد که تاب آوری فرهنگی، فرایندی پیوسته و پویا است که نیازمند آگاهی، تعامل و تقویت مستمر شبکه های اجتماعی و فرهنگی محله میباشد. تأمین بسترهای لازم برای افزایش سرمایه فرهنگی و انسجام اجتماعی، بیشترین تأثیر را برای سازگاری جمعی و کاهش آسیب پذیری در مقیاس محله ای خواهد داشت.

تاب آوری محله محور به عنوان یک رویکرد جامع، با تقویت مهارت‌ها و مکانیسم‌های حمایتی در سطح محله، به افزایش مقاومت اجتماعی افراد کمک می‌کند

در دنیای امروز با توجه به تغییرات اقلیمی، بحران‌های طبیعی، شیوع بیماری‌ها و فشارهای اجتماعی و اقتصادی، مقوله تاب آوری محله محور به عنوان یک رویکرد جدید در مدیریت شهری و توسعه پایدار مطرح شده است.

تاب آوری محله محور توانایی محله‌های شهری است تاب آوری محله محور برای مقاومت در برابر شوک‌ها و تنش‌ها، سازگاری با شرایط جدید و بازیابی سریع از بحران‌ها بکارمیرود.

این مفهوم که ریشه در علوم اکولوژیکی دارد، به مرور زمان وارد حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و شهری شده و به صورت یک رویکرد چندبعدی در مطالعات برنامه‌ریزی شهری به کار گرفته می‌شود.

تاب آوری محله محور یعنی تقویت ظرفیت‌های داخلی یک محله برای پاسخگویی به تهدیدات مختلف از طریق منابع موجود در خود جامعه محلی. این تاب آوری شامل بعد انسانی، اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی و محیطی است.

هدف اصلی این است که محله‌ها قادر باشند بدون وابستگی کامل به حمایت‌های برون‌مرزی، بحران‌ها را مدیریت کنند و حتی از این بحران‌ها به عنوان فرصتی برای تحول و بهبود کیفیت زندگی استفاده کنند.

ابعاد فرهنگی تاب آوری محله محور از طریق تقویت روابط همسایگی، مشارکتهای جمعی و حفظ میراث فرهنگی، میزان توانمندی جامعه در مواجهه با بحرانها را افزایش میدهد

دکتر محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در خاتمه آورده است این رویکرد به جای تمرکز فقط بر زیرساخت‌های فیزیکی، بر شبکه‌های اجتماعی، مشارکت شهروندی، دسترسی به خدمات عمومی و مدیریت محلی تأکید دارد.