الگوی دلبستگی چیست؟

خاطره اکبری ، روانشناس

الگوهای دلبستگی از نخستین ارتباطات عاطفی میان کودک و مراقبان اولیه شکل می‌گیرند و چارچوب رفتارهای عاطفی و روابط اجتماعی آینده فرد را تعیین می‌کنند.
الگوهای دلبستگی و تاب‌آوری روانشناختی دو مفهوم کلیدی در فهم رفتارهای عاطفی و روابط انسانی هستند که هم ارتباط عمیقی با هم دارند و هم نقش مهمی در سلامت روان فرد ایفا می‌کنند این الگوها بر اساس نوع واکنش و ارتباط کودک با مراقب و نحوه تامین احساس امنیت یا اضطراب او تعیین می‌شوند.

تحقیقات نشان می‌دهند که سبک‌های دلبستگی تأثیر قابل‌توجهی بر میزان تاب‌آوری افراد دارند و این رابطه به‌خصوص در سبک‌های دلبستگی ایمن و ناایمن آشکار است.
سبک دلبستگی ایمن که در دوران کودکی از طریق رابطه‌ای عاطفی پایدار و مطمئن با مراقبان شکل می‌گیرد، به افراد این امکان را می‌دهد که در بزرگسالی روابطی پایدار، قابل اعتماد و حمایت‌کننده بسازند.
این سبک دلبستگی موجب افزایش تاب آوری می‌شود، چرا که فرد دارای این سبک توانمندتر است تا در مواجهه با استرس و دشواری‌ها، منابع روانی و اجتماعی مؤثر را فعال کند و هیجان‌های منفی را بهتر تنظیم نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش‌ها، افراد دارای سبک دلبستگی ایمن، تاب‌آوری بالاتری داشته و در مدیریت استرس و پیشرفت فردی موفق‌ترند

در مقابل، سبک‌های دلبستگی ناایمن از جمله سبک اجتنابی و دوسوگرا/اضطرابی، تأثیر متفاوتی بر تاب‌آوری دارند.
سبک اجتنابی که با اجتناب از نزدیکی عاطفی و ناتوانی در ایجاد پیوندهای عمیق مشخص می‌شود، معمولاً با کاهش تاب‌آوری همراه است، چرا که فرد کمتر تمایل دارد حمایت‌های اجتماعی را جستجو کرده و در مواجهه با تنش‌ها تنها می‌ماند.
در عین حال، سبک دوسوگرا/اضطرابی که با نگرانی مداوم از ردشدن و وابستگی شدید همراه است، تأثیر منفی کمتری بر تاب‌آوری دارد ولی همچنان مشکلاتی در مدیریت هیجان و استرس ایجاد می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تاب‌آوری نقش واسطه‌ای در رابطه بین سبک‌های دلبستگی و استرس ادراک شده ایفا می‌کند؛ یعنی سبک دلبستگی از طریق تأثیر بر تاب‌آوری می‌تواند میزان استرسی که فرد احساس می‌کند را تعدیل کند.
به همین دلیل، بهبود تاب‌آوری از طریق آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان و تقویت روابط حمایتی می‌تواند به کاهش اثرات مخرب سبک‌های دلبستگی ناایمن کمک کند.

تاب آوری تحت تأثیر الگوهای دلبستگی شکل گرفته در دوران کودکی و روابط بین فردی در بزرگسالی قرار می‌گیرد. این موضوع اهمیت توجه به سلامت روانی کودکان و فراهم آوردن محیط‌های امن و حامی برای رشد آنها را پررنگ‌تر می‌سازد تا بتوانند سبک دلبستگی ایمن را توسعه داده و در بزرگسالی از تاب آوری بیشتری برخوردار باشند. همچنین، برنامه‌های آموزشی و روان‌درمانی متمرکز بر بهبود مهارت‌های تنظیم هیجان و ایجاد روابط سالم می‌توانند تاب‌آوری را در افراد با سبک دلبستگی ناایمن ارتقاء دهند و به آنها کمک کنند تا بهتر با چالش‌های زندگی مقابله نمایند.

در روانشناسی چهار سبک اصلی دلبستگی شناخته شده است:

1. دلبستگی ایمن: کودک در این سبک هنگام جدایی از مراقب احساس ناراحتی می‌کند اما بازگشت مراقب باعث آرامش و اطمینان می‌شود. افراد با این سبک معمولاً در بزرگسالی روابط سالم، پایدار و اعتمادسازی دارند.
2. دلبستگی اجتنابی: کودک واکنش زیادی به جدایی نشان نمی‌دهد و تمایلی به وابستگی و نزدیکی ندارد. در بزرگسالی این افراد معمولاً از برقراری رابطه‌ی نزدیک اجتناب می‌کنند و احساسات خود را سرکوب می‌کنند.
3.دلبستگی اضطرابی (دوسوگرا): کودکان این سبک هنگام جدایی اضطراب شدید دارند و در زمان بازگشت مراقب دچار رفتارهای دوگانه از جمله مقاومت یا طلب توجه بیش از حد می‌شوند. این الگو در بزرگسالی با نیاز مداوم به تایید و ترس از طرد شدن همراه است.
4. دلبستگی آشفته یا ناسازگار: کودک واکنش‌های غیرقابل پیش‌بینی و نامنظمی به مراقب نشان می‌دهد که در روابط بزرگسالی منجر به تناقض‌های عاطفی و مشکلات ارتباطی پیچیده می‌شود.

نظریه دلبستگی، علاوه بر توصیف سبک‌ها، به چهار ویژگی مهم اشاره دارد: حفظ نزدیکی، ایجاد پناهگاه امن، فراهم کردن پایه امنیتی برای کاوش محیط و اضطراب جدایی در غیاب مراقب[4]. این چارچوب‌ها برای درک عمیق‌تری از چگونگی تاثیرگذاری تجربیات اوایل کودکی بر تاب‌آوری و نحوه مدیریت استرس‌های آینده مهم هستند.

حال به بحث تاب‌آوری روانشناختی می‌پردازیم که توانایی افراد برای مقابله و بازیابی سلامتی روانی در مواجهه با بحران‌ها، فشارهای روانی و مشکلات است. تاب‌آوری یک ویژگی کلیدی برای سازگاری موفق با چالش‌های زندگی به شمار می‌رود و تحت تأثیر عوامل متعددی مانند حمایت اجتماعی، مهارت‌های مقابله‌ای، و به ویژه الگوهای دلبستگی شکل می‌گیرد.

ارتباط الگوهای دلبستگی با تاب‌آوری از آنجا حیاتی است که الگوی دلبستگی ایمن پایه‌ای برای توسعه تاب‌آوری محکم فراهم می‌آورد. فردی که الگوی دلبستگی ایمن دارد، با اعتماد به نفس و احساس امنیت عاطفی بالاتر ابهامات و فشارهای روانی را مدیریت می‌کند و می‌تواند به سرعت از مشکلات عاطفی بازگردد. برعکس، افرادی که الگوهای دلبستگی اضطرابی یا اجتنابی دارند، معمولاً در مواجهه با استرس‌ها، اضطراب بیش از حد یا انزواطلبی نشان می‌دهند که اینها تاب‌آوری آنها را کاهش می‌دهد.

تاب‌آوری روانشناختی به عنوان توانایی انعطاف‌پذیری روانی معنا شده که به افراد کمک می‌کند در شرایط سخت و پراسترسی همچنان عملکرد سالم و پایداری داشته باشند و رشد شخصی خود را ادامه دهند. این توانایی به عوامل مختلفی از جمله درک و مدیریت هیجانات، خودتنظیمی، و توانایی جستجوی حمایت اجتماعی وابسته است. افراد با دلبستگی ایمن معمولاً این مهارت‌ها را بهتر آموخته‌اند و به همین دلیل تاب‌آوری بالاتری دارند.

از سوی دیگر، شناخت الگوهای دلبستگی می‌تواند به افراد کمک کند تا موانع روانی و عاطفی خود را بهتر بشناسند و راهکارهای موثرتری برای افزایش تاب‌آوری خود بیابند. به عنوان مثال، آگاهی از وجود الگوی دلبستگی اضطرابی در فرد می‌تواند منجر به کسب مهارت‌های کاهش اضطراب و مدیریت وابستگی شود و در نتیجه تاب‌آوری او تقویت گردد. همچنین، افراد با الگوی اجتنابی می‌توانند به کمک درمان‌های روانشناختی و آموزش مهارت‌های ارتباطی متعادل‌تر عمل کرده و تاب‌آوری روانی خود را افزایش دهند.

تحقیقات نشان داده‌اند که تاب‌آوری به طور قابل توجهی با کیفیت روابط بین فردی و الگوهای دلبستگی مرتبط است. افرادی که روابط عاطفی پایدار و حمایتگر دارند، تاب‌آوری بالاتری را تجربه می‌کنند؛ زیرا آنها همیشه می‌توانند در مواقع بحرانی به "پناهگاه امن" خود رجوع کنند. از این رو، تاب‌آوری نه تنها بازتاب توان فرد برای مقابله با دشواری‌ها است بلکه نشانگر تاثیر دردوره‌های اولیه زندگی و الگوهای دلبستگی شکل گرفته در آن دوران است.
درکی عمیق از الگوهای دلبستگی و تاب‌آوری می‌تواند پایه‌ای برای برنامه‌های روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی و راهنمایی در روابط عاطفی باشد.
این شناخت به متخصصان روانشناسی کمک می‌کند تا بهتر بتوانند مشکلات عاطفی و روانی بیماران را شناسایی، علت‌یابی و درمان کنند و افراد را در مسیر توسعه تاب‌آوری شخصی و بهبود کیفیت روابطشان یاری رسانند.

الگوهای دلبستگی به عنوان چارچوب‌هایی عاطفی و رفتاری ریشه‌دار در دوران کودکی، تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری صفات تاب‌آوری روانشناختی دارند.
افراد با دلبستگی ایمن غالباً تاب‌آوری بیشتری در برابر استرس‌ها و بحران‌ها نشان می‌دهند، در حالی که افرادی با دلبستگی‌های ناایمن ممکن است در این زمینه ضعف‌هایی داشته باشند.
درک این مفاهیم به روانشناسان و مراجعان کمک می‌کند تا با آگاهی از الگوهای خود، گام‌های مؤثری در جهت تقویت تاب‌آوری بردارند و زندگی عاطفی سالم‌تری را تجربه کنند.