مدیریت مورد (Case Management) یکی از رویکردهای کلیدی در مددکاری اجتماعی است که به منظور ارتقای کیفیت خدمات اجتماعی و بهبود شرایط زندگی افراد آسیب‌پذیر طراحی شده است. این روش با هماهنگی منابع، ارزیابی نیازها و برنامه‌ریزی جامع، به عنوان پلی میان نیازهای فردی و نظام‌های حمایتی عمل می‌کند.

نویسنده: خدیجه عزیزی

در دهه‌های اخیر، با افزایش پیچیدگی مسائل اجتماعی مانند فقر، اعتیاد و مشکلات روانی-اجتماعی، مدیریت مورد به ابزاری ضروری برای مددکاران اجتماعی تبدیل شده است.
این مقاله به بررسی مفهوم، فرآیند، اهداف و چالش‌های مدیریت مورد در حوزه مددکاری اجتماعی می‌پردازد و کاربرد عملی آن را در حمایت از افراد و جوامع تحلیل می‌کند.  

تعریف و اهداف مدیریت مورد

مدیریت مورد فرآیندی سیستماتیک است که شامل شناسایی نیازهای افراد، طراحی برنامه‌های مداخله، هماهنگی خدمات و ارزیابی مداوم پیشرفت می‌شود.
هدف اصلی این رویکرد، افزایش استقلال و بهزیستی افراد از طریق دسترسی به منابع مناسب و کاهش موانع نظامی و اجتماعی است.
مدیریت مورد نه تنها بر رفع مشکلات فردی تمرکز دارد، بلکه به تقویت شبکه‌های حمایتی و پیشگیری از تداوم بحران‌ها نیز کمک می‌کند.
برای مثال، در موارد سوءمصرف مواد، مدیر مورد می‌تواند با همکاری مراکز درمانی، خانواده و سازمان‌های غیردولتی، برنامه‌ای جامع برای بازتوانی فرد ایجاد کند.  

فرآیند مدیریت مورد: مراحل کلیدی

فرآیند مدیریت مورد معمولاً شامل پنج مرحله اصلی است:
۱) ارزیابی اولیه که در آن نیازها، نقاط قوت و محدودیت‌های فرد شناسایی می‌شود.
۲) برنامه‌ریزی که در آن اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت تعیین و منابع موردنیاز تخصیص می‌یابد.
۳) هماهنگی خدمات که شامل همکاری با نهادهای مختلف مانند بیمارستان‌ها، مدارس و سازمان‌های خیریه است.
۴) اجرای برنامه 
۵) ارزیابی پیشرفت که به بهبود مستمر برنامه کمک می‌کند.

این مراحل انعطاف‌پذیر هستند و ممکن است بر اساس شرایط فرد، تعدیل شوند. به‌عنوان مثال، در موارد خشونت خانگی، مدیر مورد ممکن است مرحله هماهنگی را با اولویت قرار دادن امنیت فرد شروع کند.  

نقش مدیر مورد و مهارت‌های موردنیاز

مدیر مورد، عنصر اصلی در موفقیت این فرآیند است که نقش‌های چندگانه‌ای ایفا می‌کند: از ارزیاب و برنامه‌ریز گرفته تا واسطه و حمایت‌کننده. برای انجام مؤثر این نقش، مهارت‌هایی مانند ارتباط مؤثر ، حل مسئله ، تفکر انتقادی و هماهنگی بین‌سازمانی ضروری هستند.
علاوه بر این، آگاهی از قوانین اجتماعی، منابع موجود و فرهنگ اقلیت‌ها می‌تواند کارایی مدیریت مورد را افزایش دهد. به‌طور مثال، در کار با مهاجران، درک چالش‌های فرهنگی و زبانی می‌تواند به طراحی برنامه‌های کارآمدتر کمک کند.  

چالش‌ها و راهکارهای مدیریت مورد

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مدیریت مورد، کمبود منابع و محدودیت‌های بودجه است که ممکن است دسترسی به خدمات ضروری را مختل کند.
همچنین، تفاوت‌های فرهنگی و مقاومت فرد در برابر تغییر می‌توانند مانعی جدی در مسیر مداخله باشند.
برای غلبه بر این مشکلات، استفاده از فناوری اطلاعات برای هماهنگی بهتر، تقویت همکاری بین‌سازمانی و آموزش مداوم مددکاران از راهکارهای مؤثر است.
به‌علاوه، درگیر کردن خانواده و جامعه در فرآیند تصمیم‌گیری می‌تواند میزان موفقیت برنامه‌ها را افزایش دهد.  

نتیجه‌گیری و پیشنهادات
مدیریت مورد، رویکردی حیاتی در مددکاری اجتماعی است که با تأکید بر هماهنگی و فردمداری، به بهبود کیفیت زندگی افراد آسیب‌پذیر کمک می‌کند.
با این حال، برای افزایش اثربخشی آن، نیاز به سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی، توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی و تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای است.
پژوهش‌های آینده می‌توانند با بررسی مدل‌های نوین مدیریت مورد در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف، به تکامل این شیوه کمک کنند.
ترکیب مدیریت مورد با رویکردهای نوین مانند هوش مصنوعی می‌تواند گامی مؤثر در جهت پاسخگویی به نیازهای پیچیده جوامع مدرن باشد.