هر سال با فرا رسیدن روز دانشجو فرصتی فراهم می‌شود تا از زاویه‌ای عمیق‌تر به زندگی، دغدغه‌ها و نیازهای نسل جوانی نگاه کنیم که بار اصلی آینده جامعه بر دوش آنان است. دانشجویان تنها مخاطبان کلاس و امتحان نیستند؛ آنان در کنار مسئولیت‌های تحصیلی، با فشارهای روانی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی متعددی روبه‌رو می‌شوند. روز دانشجو می‌تواند بهانه‌ای ارزشمند باشد برای آنکه درباره سلامت روان دانشجویان و اهمیت تاب‌آوری در این دوره حساس از زندگی بیشتر تأمل کنیم. در سال‌های اخیر موضوع سلامت روان در کنار مفاهیمی مانند رشد فردی، مهارت‌های زندگی و مدیریت استرس اهمیت بیشتری پیداکرده و دانشگاه‌ها و خانواده‌ها بیش از همیشه به ضرورت حمایت روانی از دانشجویان پی برده‌اند.

دکتر محمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی تاکید میکند دوران دانشجویی یکی از مهم‌ترین مراحل گذار در زندگی است. این دوره معمولاً با تغییرات بزرگ همراه است؛ تغییر محیط زندگی، دور شدن از خانواده، ورود به جمع‌های جدید، افزایش مسئولیت‌ها، رقابت‌های علمی، دغدغه‌های مالی، اشتغال، آینده شغلی، فشارهای تحصیلی و تلاش برای ایجاد هویت فردی و اجتماعی. تمام این موارد باعث می‌شود که وضعیت روانی دانشجویان بسیار حساس‌تر از آن چیزی باشد که در ظاهر به نظر می‌رسد. در میان همان جمع‌های پرتکاپو و پرسر و صدای دانشگاه، همیشه گروهی از دانشجویان هستند که زیر فشارهای درونی و بیرونی تلاش می‌کنند تعادل خود را حفظ کنند و مسیر خود را با امید ادامه دهند.

سلامت روان دانشجویان یعنی توانایی کنار آمدن با چالش‌ها، احساس امنیت درون، داشتن شبکه اجتماعی سالم، توان تصمیم‌گیری، احساس رضایت نسبی از زندگی و برخورداری از توانایی‌های شناختی و عاطفی لازم برای مدیریت زندگی روزمره. اما در بسیاری از مواقع، فشارهای دوران دانشجویی از حد معمول فراتر می‌رود و اگر مهارت‌های مقابله‌ای و تاب‌آوری کافی وجود نداشته باشد، شرایط می‌تواند برای دانشجو بسیار دشوار شود.

در این میان مفهوم تاب‌آوری اهمیت خود را نشان می‌دهد. تاب‌آوری توانایی فرد برای مقاومت در برابر فشارهای روانی و بازگشت به تعادل پس از تجربه سختی‌ها است. دانشجویان با تاب‌آوری بالاتر می‌توانند بهتر با مشکلات تحصیلی، ناامیدی‌ها، شکست‌ها و استرس‌ها کنار بیایند و مسیر خود را با امید ادامه دهند. تاب‌آوری یک ویژگی ذاتی ثابت نیست، بلکه مهارتی قابل آموزش و رشد است. هر دانشجو در هر مقطع از زندگی می‌تواند با یادگیری مهارت‌های ارتباطی، خودمراقبتی، مدیریت زمان، شناخت احساسات، حل مسئله و کنترل استرس تاب‌آوری خود را افزایش دهد.

بسیاری از دانشجویان در ابتدای ورود به دانشگاه با یک نوع شکاف عاطفی روبه‌رو می‌شوند. این شکاف ممکن است ناشی از دور شدن از خانواده، عدم شناخت محیط جدید یا احساس تنهایی باشد. این وضعیت کاملاً طبیعی است و بخشی از فرایند سازگاری محسوب می‌شود. اما زمانی که این احساسات مدیریت نشود، ممکن است به استرس یا اضطراب شدید تبدیل شود. تاب‌آوری در چنین مواقعی به عنوان یک سپر روانی عمل می‌کند و به دانشجو کمک می‌کند که با اعتماد به نفس و واقع‌بینی بیشتری با شرایط جدید روبه‌رو شود.

دانشجویان علاوه بر فشار عاطفی با فشارهای عملکردی نیز مواجه هستند. توقعات بالای خانواده، رقابت‌های شدید علمی، ترس از عدم موفقیت و دغدغه آینده شغلی، بسیاری از آنها را در چرخه‌ای از نگرانی و فشار قرار می‌دهد. در چنین شرایطی سلامت روان به یکی از مهم‌ترین اولویت‌های زندگی تبدیل می‌شود. اما متأسفانه بسیاری از دانشجویان اهمیتی به سلامت روان خود نمی‌دهند یا حتی از مشکلات درونی خود آگاه نیستند. فرهنگ جامعه نیز هنوز در برخی موارد مشکلات روانی را جدی نمی‌گیرد و همین مسئله باعث می‌شود دانشجویان برای کمک گرفتن احساس راحتی نکنند. در حالی که مراجعه به مشاور و روان‌شناس مانند مراجعه به پزشک برای مشکلات جسمی ضروری، طبیعی و بخشی از خودمراقبتی است.

تاب‌آوری در دوران دانشجویی از طریق عوامل مختلفی تقویت می‌شود. یکی از عوامل مهم، حمایت اجتماعی است. داشتن دوستان قابل اعتماد، رابطه سالم با خانواده، محیط دانشگاهی امن و اساتیدی که رفتار محترمانه و همراه دارند، می‌تواند نقش بسیار مهمی در ایجاد احساس امنیت روانی ایفا کند. دانشجویانی که از حمایت اجتماعی برخوردارند، احساس تنهایی کمتری دارند و در برابر مشکلات مقاوم‌تر هستند. در مقابل، عدم وجود حمایت کافی می‌تواند باعث تشدید احساس ناکامی، ناامیدی یا خستگی ذهنی شود.

عامل مهم دیگر، خودآگاهی است. دانشجو باید بتواند احساسات خود را بشناسد، نیازهایش را درک کند و قدرت بیان آنها را داشته باشد. بسیاری از مشکلات از ناتوانی در شناخت احساسات شروع می‌شود. وقتی فرد نداند دقیقاً چه چیزی او را آزار می‌دهد یا چه چیزی باعث اضطرابش شده است، نمی‌تواند برای حل آن اقدامی انجام دهد. افزایش خودآگاهی از طریق گفتگو، نوشتن، مشاوره و تمرین‌های ذهن‌آگاهی امکان‌پذیر است و نقش مهمی در افزایش تاب‌آوری دارد.

مدیریت زمان از دیگر عناصر اصلی سلامت روان دانشجویان است. بسیاری از استرس‌های دوران دانشجویی ناشی از برنامه‌ریزی نامناسب، عقب افتادن از درس‌ها یا ترس از امتحان‌هاست. دانشجویانی که برنامه‌ریزی مؤثر دارند، احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود می‌کنند و این احساس کنترل، تاب‌آوری آنها را تقویت می‌کند. مدیریت زمان تنها به معنای پر کردن ساعات روز با کارهای مختلف نیست، بلکه شامل استراحت کافی، زمان اختصاص‌داده‌شده برای تفریح، خواب مناسب و برنامه‌ریزی واقع‌بینانه است.

سلامت جسمانی نیز نقش بزرگی در سلامت روان دارد. خواب کافی، تغذیه مناسب، ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند بهبود قابل توجهی در عملکرد ذهنی و خلق‌وخو ایجاد کند. دانشجویانی که سبک زندگی سالم‌تری دارند کمتر دچار فرسودگی روانی می‌شوند. حتی پیاده‌روی کوتاه، تنفس عمیق یا چند دقیقه استراحت بین مطالعه می‌تواند به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک کند. بسیاری از دانشجویان به دلیل فشارهای درسی خواب خود را نامنظم می‌کنند که این موضوع تأثیر مستقیم بر عملکرد شناختی و عاطفی آنها دارد.

در کنار این عوامل فردی، محیط دانشگاه نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. دانشگاهی که خدمات مشاوره روان‌شناختی ارائه می‌دهد، فضای فرهنگی سالم ایجاد می‌کند و از رقابت‌های ناسالم جلوگیری می‌کند، به سلامت روان دانشجویان کمک می‌کند. سیاست‌گذاری‌های دانشگاهی در ایجاد فضای امن، احترام به تنوع فکری، کاهش فشارهای غیرضروری، حمایت از دانشجویان تازه‌وارد و توجه به مشکلات مالی، تأثیر عمیقی بر سلامت روان دارد.

دانشجویان باید یاد بگیرند که کمک گرفتن نشانه ضعف نیست. بسیاری از مشکلات روانی اگر در مراحل اولیه شناسایی شوند، به‌راحتی قابل مدیریت هستند. گفتگو با دوستان، مشاور، استاد راهنما یا روان‌شناس می‌تواند فشار روانی را کاهش دهد. همچنین دانشجویان باید بدانند که احساس خستگی، دل‌زدگی یا افت انگیزه در دوره‌های مختلف زندگی طبیعی است و قابل مدیریت است. هیچ‌کس نمی‌تواند همیشه در بهترین حالت باشد و این واقعیت بخشی از زندگی است.

تاب‌آوری همچنین به ارتباط مستقیم با مفهوم امید دارد. امید به آینده، داشتن هدف، باور به امکان تغییر و احساس توانمندی از مهم‌ترین عوامل حفاظت‌کننده در برابر فشارهای روانی است. امید نه یک تصور خیالی بلکه نتیجه تمرین ذهنی، برنامه‌ریزی و تلاش مستمر است. دانشجویانی که اهداف کوچک اما قابل دستیابی دارند، در مسیر زندگی احساس موفقیت بیشتری می‌کنند و این احساس موفقیت، تاب‌آوری آنها را بالا می‌برد.

دوران دانشجویی زمانی است که فرد شخصیت خود را می‌سازد. در این دوره، انسان به درک عمیق‌تری از زندگی، روابط، توانایی‌ها و ضعف‌های خود می‌رسد. این مرحله اگر با حمایت صحیح همراه باشد، می‌تواند دوره‌ای طلایی برای رشد فردی و روانی باشد. اما اگر بدون حمایت و آگاهی سپری شود، می‌تواند منجر به فشارهای شدید روانی یا فرسودگی ذهنی گردد. به همین دلیل، توجه به سلامت روان دانشجویان یک ضرورت اجتماعی و اخلاقی است.

روز دانشجو تنها روز گرامیداشت تلاش‌ها و شور جوانی نیست. این روز یادآوری می‌کند که دانشجو برای رشد و موفقیت به حمایت روانی، عاطفی و اجتماعی نیاز دارد. باید فضایی ایجاد شود که دانشجو بتواند بدون ترس از قضاوت، درباره مشکلات خود صحبت کند، بتواند از خدمات تخصصی بهره ببرد و بتواند با اطمینان مسیر آینده خود را انتخاب کند.

تاب‌آوری و سلامت روان مکمل یکدیگرند. دانشجویی که از سلامت روان برخوردار است، قادر به افزایش تاب‌آوری خود خواهد بود، و دانشجویی که تاب‌آوری بالایی دارد، از سلامت روان بیشتری بهره‌مند می‌شود. این دو مفهوم در کنار هم آینده‌ای روشن‌تر برای فرد و جامعه ایجاد می‌کنند. توجه به این موضوع در روز دانشجو نه یک شعار بلکه یک ضرورت واقعی است؛ زیرا سلامت روان دانشجوی امروز، تضمین‌کننده کیفیت ساختار اجتماعی و علمی فردای جامعه است.