حکمرانی و تابآوری اجتماعی مفاهیمی هستند که با هم رابطهای تنگاتنگ دارند و هر جامعهای برای مواجهه با بحرانهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی نیازمند آنهاست تا بتواند تصمیمهای هوشمندانه بگیرد و سطح اعتماد عمومی را حفظ کند.
دکتر محمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری در ادامه اورده است حکمرانی و تابآوری اجتماعی از مهمترین مفاهیمی هستند که در سالهای اخیر در ادبیات توسعه، مدیریت و سیاستگذاری مورد توجه پژوهشگران، دولتها و سازمانهای بینالمللی قرار گرفتهاند. جهان امروز با سرعتی شگفتانگیز در حال تغییر است و جامعهها هر روز با چالشهای نوینی مانند بحرانهای اقتصادی، نابرابری اجتماعی، تغییرات آبوهوایی، مهاجرت، بیماریهای نوظهور و تحولات فناوری روبهرو میشوند.
در چنین شرایطی، تنها جوامعی میتوانند پایدار بمانند و مسیر رشد و رفاه را طی کنند که از یک سو حکمرانی کارآمد داشته باشند و از سوی دیگر دارای تابآوری اجتماعی بالا باشند. ارتباط میان حکمرانی و تابآوری اجتماعی یک رابطه پویا و دوسویه است؛ حکمرانی خوب زمینهساز افزایش تابآوری اجتماعی میشود و تابآوری اجتماعی نیز به حکمرانی کمک میکند تا در مواجهه با بحرانها، پویاتر، انعطافپذیرتر و اثربخشتر عمل کند.
حکمرانی و تابآوری اجتماعی زمانی به حداکثر کارایی میرسند که فرهنگ گفتوگو و همکاری در جامعه نهادینه شود.
حکمرانی و تابآوری اجتماعی زمانی معنا پیدا میکنند که ساختارهای قانونی، نهادهای مدنی و مشارکت مردمی در تعامل مستمر باشند و جامعه بتواند در مواجهه با بحرانها انعطاف نشان دهد و مسیر توسعه پایدار را ادامه دهد.
حکمرانی به معنای مجموعهای از فرایندها، ساختارها و تعاملاتی است که از طریق آنها تصمیمگیری عمومی، مدیریت منابع و تنظیم روابط اجتماعی انجام میشود. زمانی میتوان گفت حکمرانی مطلوبی در یک جامعه وجود دارد که دولت، بخش خصوصی، جامعه مدنی، نهادهای محلی و مردم عادی بتوانند با هم ارتباط منطقی، شفاف و سازنده برقرار کنند.
حکمرانی خوب یعنی مجموعهای از سازوکارهای عادلانه، مسئولانه و پاسخگو که توان ایجاد اعتماد عمومی و مدیریت بحرانها را داشته باشند. در حکمرانی خوب، شفافیت و مشارکت از اصول بنیادین بهشمار میروند و بدون آنها نه تصمیمگیری درست اتفاق میافتد و نه اعتماد اجتماعی شکل میگیرد. اگر حکمرانی را به یک سازه نگاه کنیم، ستونهای اصلی آن اعتماد، پاسخگویی، کارآمدی، شفافیت و قانونمداری هستند و نبود هر یک از این ستونها میتواند پایداری کلی سازه را به خطر بیندازد.
در سوی دیگر، تابآوری اجتماعی قرار دارد که به توان یک جامعه برای تطبیق، یادگیری، بازیابی و رشد در شرایط سخت اشاره میکند. جامعهای تابآور است که در برابر بحرانها فرو نمیپاشد، بلکه از دل چالشها راههای جدید برای سازگاری و پیشرفت پیدا میکند. تابآوری اجتماعی تنها به معنای صبر یا تحمل نیست؛ بلکه توان یادگیری، تغییر و سازگاری هوشمندانه با شرایط جدید است. این مفهوم کمک میکند تا جامعه نهتنها از بحرانها عبور کند، بلکه قویتر از گذشته نیز ظاهر شود. تابآوری اجتماعی نیازمند وجود شبکههای حمایت اجتماعی، سرمایه اجتماعی قوی، اعتماد عمومی، انسجام اجتماعی و مشارکت مردمی است. هرقدر روابط میان افراد، خانوادهها، گروههای اجتماعی و نهادها قویتر و سالمتر باشد، تابآوری جامعه نیز بیشتر خواهد بود.
ارتباط میان حکمرانی و تابآوری اجتماعی مانند ارتباط میان دو چرخدنده در یک ماشین است. اگر یکی از آنها درست کار نکند، دیگری نیز دچار مشکل میشود. حکمرانی خوب میتواند زمینهساز افزایش تابآوری اجتماعی باشد، زیرا با ایجاد اعتماد، ارائه خدمات عمومی باکیفیت، تصمیمگیری مشارکتی و مدیریت شفاف، جامعه را به سمت همبستگی، احساس امنیت و مشارکت فعال سوق میدهد. از سوی دیگر، جامعهای که تابآور است، از طریق مشارکت فعال، حمایتهای اجتماعی و همکاری جمعی، به تسهیل فرایند حکمرانی کمک میکند. جامعهای که اعتماد دارد، انتقاد سازنده را میپذیرد، در تصمیمگیریها مشارکت میکند و از سیاستهای عمومی حمایت مینماید، عملاً کیفیت حکمرانی را بالا میبرد.
در بسیاری از کشورها تجربه نشان داده است که در بحرانهای طبیعی مانند سیل، زلزله یا خشکسالی، یا در بحرانهای اجتماعی مانند شورشها، ناآرامیها، بحرانهای اقتصادی یا شیوع بیماریها، آن دسته از جوامع توانستهاند با کمترین آسیب مواجه شوند که از یک طرف حکمرانی کارآمد داشتهاند و از طرف دیگر مردم در آن جوامع از سطح بالای مشارکت اجتماعی و احساس مسئولیت برخوردار بودهاند. به عنوان نمونه، در برخی کشورها ساختار حکمرانی به گونهای است که حتی قبل از وقوع بحران، برنامهریزی لازم برای آموزش مردم، توزیع منابع و ایجاد سامانههای هشدار انجام میشود. این نوع برنامهریزی نهتنها میزان خسارت را کاهش میدهد، بلکه اعتماد جامعه را نیز افزایش میدهد و احساس امنیت روانی در مردم ایجاد میکند. وقتی مردم مطمئن باشند که نهادهای رسمی در زمان بحران کنارشان هستند، خود نیز با آرامش و همکاری بیشتری رفتار میکنند و همین موضوع تابآوری اجتماعی را تقویت میکند.
حکمرانی و تابآوری اجتماعی زمانی معنا پیدا میکنند که اعتماد میان مردم و نهادهای رسمی تقویت شود.
تابآوری اجتماعی تنها در سطح فردی یا خانوادگی معنا پیدا نمیکند، بلکه در سطح کلان و ساختاری اهمیت ویژهای دارد. جامعهای که قوانین منسجم، ساختارهای حمایتی مؤثر، رسانههای مسئول و نهادهای فرهنگی پویا دارد، در برابر فشارهای بیرونی و تغییرات ناگهانی مقاومتر است. نقش نهادهای اجتماعی در این فرایند بسیار مهم است.
آموزش و پرورش، رسانهها، دانشگاهها، سازمانهای مردمنهاد و نهادهای مذهبی میتوانند با آموزش مهارتهای زندگی، ترویج روحیه همکاری، تقویت اعتماد، آموزش مدیریت بحران و افزایش آگاهی عمومی، تابآوری اجتماعی را افزایش دهند. حکمرانی خوب باید از این نهادها حمایت کند و آنها را شریک خود در مدیریت جامعه بداند.
مفهوم سرمایه اجتماعی نیز یکی از مفاهیم کلیدی در تحلیل رابطه میان حکمرانی و تابآوری اجتماعی است. سرمایه اجتماعی به معنای شبکههای روابط انسانی، اعتماد عمومی، هنجارهای مشترک و ارزشهای اجتماعی است که باعث همکاری، مشارکت و همبستگی میان افراد میشود.
هر جامعهای که سرمایه اجتماعی بالاتری داشته باشد، تابآورتر است، زیرا مردم در سختیها به یکدیگر کمک میکنند، اختلافات را با گفتوگو حل میکنند و اجازه نمیدهند فشارهای خارجی آنها را دچار فروپاشی کند. حکمرانی خوب نیز بدون سرمایه اجتماعی قوی امکانپذیر نیست، چون اگر مردم به نهادهای رسمی اعتماد نداشته باشند، اگر مشارکت اجتماعی پایین باشد، اگر اختلافات و نابرابریها شدید باشد، هیچ سیاستی نمیتواند بهدرستی اجرا شود. بنابراین سرمایه اجتماعی هم برای حکمرانی ضروری است و هم برای تابآوری اجتماعی.
در کنار سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه انسانی نیز نقش مهمی در تقویت تابآوری اجتماعی دارند. جامعهای که سطح آموزش بالاتری دارد، مردم آن آگاهتر، توانمندتر و مسئولانهتر رفتار میکنند و در نتیجه مواجهه آنها با بحرانها عقلانیتر و اثربخشتر است. وجود فرهنگ گفتوگو، فرهنگ نقد سازنده، فرهنگ مشارکت و فرهنگ همزیستی مسالمتآمیز، همه از عوامل تقویتکننده تابآوری اجتماعی هستند. حکمرانی خوب باید این ارزشها را ترویج دهد و از طریق نظام آموزش رسمی، رسانهها و سیاستهای فرهنگی، آنها را در جامعه گسترش دهد.
از سوی دیگر، یکی از مؤلفههای اصلی حکمرانی کارآمد، عدالت اجتماعی است.
اگر در جامعه نابرابریهای شدید وجود داشته باشد، اگر بخشی از مردم احساس کنند صدایشان شنیده نمیشود یا امکانات و منابع به شکل عادلانه توزیع نشده است، نهتنها اعتماد عمومی کاهش مییابد، بلکه تابآوری اجتماعی نیز تضعیف میشود. جامعهای که در آن شکاف طبقاتی زیاد باشد، نمیتواند در بحرانها متحد بماند. عدالت، امنیت روانی و انسجام اجتماعی ایجاد میکند و این انسجام همان نیروی پنهانی است که جامعه را در شرایط سخت پایدار نگه میدارد. بنابراین حکمرانی خوب باید بر ایجاد فرصتهای برابر، رفع محرومیتها، مبارزه با فساد، توسعه متوازن و حمایت از گروههای آسیبپذیر تمرکز داشته باشد.
در عصر جدید، فناوری نیز نقش مهمی در تقویت حکمرانی و تابآوری اجتماعی ایفا میکند. دولتهای هوشمند با استفاده از دادههای دقیق، هوش مصنوعی، سامانههای هشدار سریع، شبکههای ارتباطی و ابزارهای دیجیتال میتوانند تصمیمهای بهتر و سریعتری بگیرند. فناوری علاوه بر افزایش کارآمدی حکمرانی، موجب افزایش شفافیت و مشارکت مردم میشود. اما فناوری تنها زمانی مؤثر است که سیاستگذاری درست و استفاده اخلاقی از آن صورت گیرد. اگر از فناوری بهدرستی استفاده نشود یا اطلاعات نادرست به جامعه منتقل شود، اعتماد عمومی کاهش مییابد و تابآوری اجتماعی تضعیف میشود. بنابراین حکمرانی باید از فناوری برای افزایش آگاهی، مدیریت بحران، ارتباط مستقیم با شهروندان و ایجاد بستر مشارکت استفاده کند.
یکی دیگر از عوامل مهم در تقویت تابآوری اجتماعی، وجود رسانههای مسئول و آگاه است.
رسانهها در دوران بحران نقش کلیدی در اطلاعرسانی درست، جلوگیری از شایعهپراکنی، آرامسازی جامعه و افزایش احساس امنیت دارند. حکمرانی باید از رسانههای مستقل و سالم حمایت کند و زمینه فعالیت آزادانه و حرفهای آنها را فراهم نماید. رسانههای قدرتمند و قابل اعتماد به مردم کمک میکنند تا رفتارهای صحیح اتخاذ کنند، در بحرانها دچار اضطراب نشوند و احساس کنند که اطلاعات شفاف و واقعی دریافت میکنند. این موضوع موجب افزایش اعتماد عمومی میشود که عنصر اصلی تابآوری اجتماعی است.
تابآوری اجتماعی مفهوم گستردهای است که بدون مشارکت مردم شکل نمیگیرد. مشارکت اجتماعی یعنی حضور فعال مردم در امور عمومی، تصمیمگیریها، فعالیتهای داوطلبانه، انجمنهای محلی، انتخابات و برنامههای اجتماعی. مشارکت نهتنها به حکمرانی کمک میکند تا تصمیمهای واقعیتر و مؤثرتر بگیرد، بلکه مردم را به بخشی از فرایند حکمرانی تبدیل میکند و همین امر احساس تعلق و اعتماد را افزایش میدهد. جامعهای که مشارکت بالایی دارد، در هنگام بحرانها نیز رفتار مسئولانهتری نشان میدهد و سریعتر به حالت عادی بازمیگردد.
در کنار مشارکت، هویت مشترک نیز اهمیت دارد. هویت مشترک به معنای احساس تعلق به یک جامعه، یک فرهنگ، یک تاریخ و یک سرنوشت است. اگر مردم احساس کنند که بخشی از یک کل بزرگتر هستند، در بحرانها کنار هم میمانند و برای حل مشکلات تلاش میکنند. حکمرانی باید با احترام به تنوع فرهنگی، قومی و زبانی، هویت ملی و اجتماعی را تقویت کند و زمینه همزیستی مسالمتآمیز را فراهم سازد.
در نهایت باید گفت که حکمرانی و تابآوری اجتماعی دو عنصر جداییناپذیر توسعه پایدار هستند. هیچ جامعهای بدون حکمرانی خوب نمیتواند تابآوری بالایی داشته باشد و هیچ حکمرانیای بدون جامعهای تابآور نمیتواند کارآمد باقی بماند. برای رسیدن به جامعهای پایدار، امن، پویا و امیدوار به آینده، باید هم ساختارهای حکمرانی اصلاح شوند و هم ظرفیتهای اجتماعی تقویت گردد.
مدیر و موسس خانه تاب آوری در خاتمه یادآور میگردد آموزش، اعتماد، عدالت، مشارکت، فناوری، فرهنگ و رسانه همه ابزارهایی هستند که میتوانند به تقویت این دو حوزه کمک کنند.
آینده متعلق به جامعههایی است که بتوانند میان حکمرانی و تابآوری اجتماعی ارتباطی متوازن، پویا و سازنده برقرار کنند. چنین جامعههایی میتوانند با وجود بحرانهای کوچک و بزرگ، مسیر پیشرفت را ادامه دهند و برای شهروندان خود زندگی بهتر، پایدارتر و امنتری رقم بزنند.
۷ بازدید
۱ امتیاز
۰ نظر
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
