روز جهانی داوطلب فرصتی جهانی برای قدردانی از انسان‌هایی است که بدون انتظار دریافت پاداش مالی، وقت، انرژی و توان خود را برای بهبود زندگی دیگران صرف می‌کنند.

زهرانیازاده
رواتنشناس و نویسنده کتاب مسیر تاب آوری

اهمیت این روز در این است که ارزش مشارکت اجتماعی را برجسته می‌کند و نشان می‌دهد هر اقدام داوطلبانه حتی اگر کوچک باشد—می‌تواند اثر بزرگی در جامعه داشته باشد. این روز به ما یادآوری می‌کند که بخش مهمی از پیشرفت اجتماعی، فرهنگی و سلامت جامعه به کمک داوطلبان شکل می‌گیرد.

روز جهانی داوطلب با شعار «هر مشارکتی مهم است» فرصتی برای تأمل دوباره بر ارزش حضور انسان‌هایی است که بدون انتظار پاداش مادی، برای بهبود کیفیت زندگی دیگران قدم برمی‌دارند.
این روز در سراسر جهان بهانه‌ای می‌شود تا نقش داوطلبان، فرهنگ یاری‌رسانی، و اهمیت مشارکت مردمی در حل مسائل اجتماعی، فرهنگی، درمانی و روانی دیده شود.
وقتی می‌گوییم هر مشارکتی مهم است، در واقع به این حقیقت اشاره می‌کنیم که حتی کوچک‌ترین گام یک فرد می‌تواند در زندگی فردی دیگر تغییری بزرگ ایجاد کند.
این تغییرات هرچند گاهی در ظاهر ساده و کوچک‌اند، اما روح جامعه را دگرگون می‌کنند. در این میان همیاران سلامت روان ایران یکی از گروه‌هایی هستند که حضورشان نمونه‌ای روشن از اثرگذاری مشارکت‌های داوطلبانه در عرصه اجتماعی به‌ویژه در حوزه روان و سلامت روانی جامعه است.

داوطلبان ارکان و اعضای قدرتمند انسجام و تاب آوری اجتماعی هستند.
کشورهایی که فرهنگ داوطلبی را تقویت کرده‌اند، توانسته‌اند هزینه‌های اجتماعی را کاهش دهند، تاب‌آوری مردم را افزایش دهند و پیوندهای انسانی را محکم‌تر کنند. در ایران نیز طی سال‌های اخیر توجه به نقش داوطلبان در بخش‌های مختلف به‌ویژه در حوزه بهداشت و سلامت روان بیشتر شده است. همیاران سلامت روان به‌عنوان گروهی شکل‌گرفته از دل جامعه، با آموزش، آگاهی‌رسانی و همراهی با افراد آسیب‌دیده یا درگیر مشکلات روانی، سهم چشمگیری در ایجاد آرامش و امید دارند.

روز جهانی داوطلب نه‌تنها فرصتی برای قدردانی از این افراد است، بلکه بستری برای ترویج فرهنگ مشارکت اجتماعی فراهم می‌کند. شعار «هر مشارکتی مهم است» بر این نکته تأکید دارد که هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای کوچک و بی‌ارزش نیست. گاهی یک تماس تلفنی دوستانه، یک همراهی کوتاه با یک فرد بیمار، یا ارائه یک توصیه ساده می‌تواند از بروز آسیب‌های بزرگ جلوگیری کند. این شعار به افراد یادآور می‌شود که منتظر فرصت‌های بزرگ نمانند و هر زمان که امکانش را دارند، گامی هرچند کوچک برای کمک به دیگران بردارند. از نگاه روان‌شناختی، مشارکت در فعالیت‌های داوطلبانه موجب افزایش احساس خودارزشی، معنا در زندگی و رضایت‌مندی فردی می‌شود. به همین دلیل داوطلبان نه‌تنها به دیگران کمک می‌کنند بلکه خود نیز از اثرات مثبت این حس نوع‌دوستی بهره‌مند می‌شوند.

همیاران سلامت روان ایران نقشی متمایز در این چرخه دارند، زیرا فعالیت آن‌ها با یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین حوزه‌های زندگی انسان یعنی سلامت روان ارتباط مستقیم دارد. در جامعه‌ای که بسیاری از مشکلات روانی هنوز پنهان مانده‌اند یا افراد از ابراز آن‌ها احساس شرم یا ترس دارند، حضور همیاران سلامت روان می‌تواند مانعی در برابر گسترش آسیب‌های روانی باشد. این افراد با آموزش‌های لازم، مهارت‌های اولیه مشاوره، شیوه‌های درست گوش‌دادن، نحوه ارجاع افراد به مراکز تخصصی و روش‌های ایجاد اعتماد، به‌عنوان پل ارتباطی میان مردم و سیستم سلامت روان عمل می‌کنند. این نقش به‌خصوص در مناطق محروم یا مناطقی که دسترسی به متخصصان کمتر است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

وجود همیاران سلامت روان به ایجاد شبکه‌ای طبیعی و خودجوش برای ارتقای سلامت روان کمک می‌کند.
آن‌ها در مدارس، محلات، محیط‌های کار، مراکز اجتماعی و حتی میان اعضای خانواده خود نقش دیده‌بان و حامی را ایفا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کار آن‌ها این است که برخلاف بسیاری از برنامه‌های رسمی، حضورشان غیررسمی، دوستانه و صمیمی است. این صمیمیت باعث افزایش اعتماد و کاهش مقاومت افراد در پذیرش کمک می‌شود. این ویژگی در فرهنگ ایرانی که ارزش رابطه‌های انسانی بسیار بالاست، می‌تواند تأثیرگذاری همیاران را دوچندان کند.

یکی دیگر از جنبه‌های مهم نقش همیاران سلامت روان ایران، ایجاد آگاهی در جامعه است. بسیاری از مشکلات روانی به دلیل نبود اطلاعات درست و نگرش‌های اشتباه نسبت به بیماری‌های روانی تشدید می‌شوند. همیاران با ارائه آموزش‌های ساده، سخنرانی‌های کوتاه، گفت‌وگوهای محلی، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و انتشار محتواهای آموزشی می‌توانند سطح سواد سلامت روانی مردم را افزایش دهند. این افزایش آگاهی نه‌تنها به شناسایی به‌موقع مشکلات کمک می‌کند، بلکه به کاهش انگ و نگاه منفی نسبت به بیماری‌های روانی نیز منجر می‌شود.

همیاران سلامت روان همچنین نقش مهمی در مدیریت بحران‌های فردی و اجتماعی دارند.
در زمان وقوع حادثه، از دست دادن عزیزان، مشکلات خانوادگی، استرس‌های شدید یا بحران‌های جمعی مانند بیماری‌های فراگیر و بلایای طبیعی، حضور همیاران می‌تواند نقش مکمل مهمی برای تیم‌های تخصصی باشد. آن‌ها با ارائه حمایت‌های اولیه روانی و توجه به نیازهای فوری افراد، از تشدید مشکل جلوگیری می‌کنند. این فعالیت‌ها نه‌تنها موجب کاهش فشار بر مراکز درمانی می‌شود، بلکه به افراد آسیب‌دیده کمک می‌کند در روزهای اولیه پس از بحران احساس تنهایی نکنند.

در جامعه امروزی که سرعت زندگی بالا، فشارهای اقتصادی، مشکلات اجتماعی و تغییر سبک زندگی باعث افزایش آسیب‌های روانی شده است، نقش همیاران سلامت روان بیشتر از گذشته اهمیت دارد. از آنجا که بسیاری از مشکلات روانی در مراحل اولیه به‌طور کامل قابل مدیریت هستند، شناسایی زودهنگام آن‌ها توسط همیاران می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری کند. این موضوع هم هزینه‌های درمان را کاهش می‌دهد و هم کیفیت زندگی افراد را بالا می‌برد.

همیاران سلامت روان ایران به‌عنوان داوطلبانی که بدون چشم‌داشت فعالیت می‌کنند، الگویی برای ترویج مسئولیت‌پذیری اجتماعی هستند. حضور آن‌ها الهام‌بخش نسل جدید برای ورود به فعالیت‌های داوطلبانه است. وقتی جوانان نقش تأثیرگذار این افراد را می‌بینند، تمایل بیشتری به مشارکت اجتماعی پیدا می‌کنند. این فرآیند موجب تقویت سرمایه اجتماعی جامعه می‌شود؛ سرمایه‌ای که در زمان بحران‌ها و مشکلات، جامعه را نجات می‌دهد و موجب انسجام بیشتر مردم می‌شود.

اگر بخواهیم از نگاه توسعه اجتماعی به موضوع نگاه کنیم، مشارکت داوطلبانه یکی از ابزارهای مهم در حرکت به‌سمت توسعه پایدار است. بدون مشارکت مردم، هیچ برنامه‌ای در سطح کلان موفق نخواهد بود. همیاران سلامت روان به‌دلیل ارتباط مستقیم با مردم و شناخت عمیق از مشکلات واقعی جامعه می‌توانند بازوی مشورتی مهمی برای مدیران و برنامه‌ریزان باشند. آن‌ها تجربیات میدانی دارند و می‌توانند خلأهای موجود در خدمات سلامت روان را مشخص کنند. این بازخورد ارزشمند می‌تواند منجر به اصلاح سیاست‌ها و بهبود کیفیت خدمات شود.

با وجود اهمیت نقش همیاران سلامت روان، حمایت بیشتر از آن‌ها ضروری است. افزایش دوره‌های آموزشی، استفاده از روش‌های نوین برای توانمندسازی، ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین همیاران، فراهم‌کردن امکانات لازم برای فعالیت‌های محلی و تقویت حمایت‌های معنوی و روانی برای خود داوطلبان از جمله اقداماتی است که می‌تواند اثربخشی آن‌ها را افزایش دهد. هرچند داوطلبان با انگیزه درونی فعالیت می‌کنند، اما پشتیبانی مناسب می‌تواند انرژی و اشتیاق آن‌ها را پایدار نگه دارد.

در روز جهانی داوطلب باید به این نکته توجه کرد که فعالیت داوطلبانه فقط یک کار خیر نیست بلکه بخشی از ساختار اجتماعی سالم و پویاست. جامعه‌ای که در آن مردم نسبت به سرنوشت یکدیگر بی‌تفاوت نیستند، جامعه‌ای مقاوم‌تر و انسانی‌تر است. همیاران سلامت روان ایران نمونه‌های زنده این فرهنگ‌اند؛ انسان‌هایی که وقت، انرژی و توان خود را برای کاهش رنج دیگران صرف می‌کنند و به همین دلیل شایسته بالاترین تقدیرها هستند.

 شعار «هر مشارکتی مهم است» باید در ذهن و قلب جامعه نهادینه شود. هر فرد می‌تواند با توان و ظرفیت خود نقشی در بهبود وضعیت دیگران داشته باشد. هیچ مشارکتی کوچک نیست؛ حتی یک لبخند، یک گفت‌وگوی آرام‌بخش یا یک راهنمایی ساده می‌تواند امید را به زندگی فردی بازگرداند. امروز که جهان با مشکلات پیچیده روانی و اجتماعی مواجه است، مشارکت‌های داوطلبانه بیش از هر زمان دیگری ضروری است. همیاران سلامت روان ایران با روحیه همدلی، آگاهی‌افزایی و حضور مؤثر خود نشان داده‌اند که چگونه یک گروه مردمی می‌تواند در تقویت سلامت روان جامعه نقشی کلیدی داشته باشد.

روز جهانی داوطلب بهترین فرصت برای یادآوری این حقیقت است که جهان به حضور انسان‌های نیک‌خواه نیاز دارد.
اگر هر فرد قدمی هرچند کوچک بردارد، مجموعه این گام‌های کوچک به تغییرات بزرگ منتهی می‌شود. با گرامی‌داشت این روز و تقدیر از نقش همیاران سلامت روان، می‌توانیم گفتمان تازه‌ای درباره ارزش داوطلبی در جامعه ایجاد کنیم؛ گفتمانی که در آن انسانیت، یاری‌رسانی و مهربانی به‌عنوان ارزش‌های بنیادین زندگی اجتماعی شناخته شوند و هر فرد بداند مشارکتش در ساختن جامعه‌ای سالم و امیدوار نقش دارد.