اقدام فرهنگی چیست؟

دکترمحمدرضا مقدسی
مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی
اقدام فرهنگی مفهومی است که به مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌هایی اشاره دارد که هدف آن ترویج ارزش‌ها، باورها، رفتارها و هنرهای فرهنگی در جامعه است.
در متون علمی و جامعه‌شناسی، Cultural Action به فعالیت‌ها و برنامه‌های هدفمند گفته می‌شود که با هدف حفظ، ترویج و تقویت فرهنگ، هنر، ارزش‌ها و هنجارهای یک جامعه انجام می‌گیرد.

اقدام فرهنگی به مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌های هدفمند گفته می‌شود که با هدف حفظ، ترویج و تقویت فرهنگ، هنر، ارزش‌ها و هنجارهای یک جامعه انجام می‌شوند.
این اقدامات می‌توانند در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش، هنر، ادبیات، رسانه، پژوهش و فعالیت‌های اجتماعی صورت گیرند و هدف اصلی آنها افزایش آگاهی، انتقال ارزش‌های فرهنگی و ایجاد تغییرات مثبت در نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی است.
این مفهوم ریشه در اهمیت فرهنگ در زندگی انسان‌ها دارد و نشان می‌دهد که فرهنگ نه تنها بخشی از هویت یک جامعه است، بلکه می‌تواند ابزار قدرتمندی برای آموزش، تغییر نگرش‌ها و تقویت همبستگی اجتماعی باشد. اقدام فرهنگی می‌تواند در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش، هنر، ادبیات، رسانه، فعالیت‌های اجتماعی و حتی سبک زندگی انسان‌ها صورت گیرد و هدف اصلی آن افزایش آگاهی، ایجاد تغییرات مثبت و حفظ هویت فرهنگی است.

اقدام فرهنگی از نظر جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که افراد یا گروه‌ها با نیت آگاهانه برای تأثیرگذاری بر فرهنگ یک جامعه انجام می‌دهند.
این اقدامات می‌توانند به شکل برنامه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، تولید محتواهای رسانه‌ای با محوریت فرهنگ، حمایت از هنرهای سنتی و مدرن، و یا حتی پروژه‌های پژوهشی درباره تاریخ و فرهنگ کشور باشند. بنابراین اقدام فرهنگی یک فرآیند هدفمند و سازماندهی شده است که با قصد تغییر یا ارتقای فرهنگ انجام می‌شود.

یکی از ویژگی‌های مهم اقدام فرهنگی این است که باعث می‌شود افراد جامعه بیشتر با میراث فرهنگی، آداب و رسوم، زبان و هنرهای بومی خود آشنا شوند.
هر جامعه‌ای دارای نمادها، ارزش‌ها و سنت‌های خاص خود است که انتقال آنها به نسل‌های بعد نیازمند برنامه‌ریزی و اقدام فرهنگی است. بدون این اقدامات، بسیاری از جنبه‌های ارزشمند فرهنگ ممکن است فراموش شوند یا تحت تأثیر فرهنگ‌های دیگر قرار گیرند. بنابراین، اقدام فرهنگی نقش مهمی در حفظ هویت ملی و فرهنگی دارد و می‌تواند به تقویت احساس تعلق و افتخار در میان اعضای جامعه کمک کند.

اقدام فرهنگی نقش مؤثری در آموزش و پرورش جامعه نیز دارد.
این اقدامات می‌توانند از طریق فعالیت‌های هنری، ادبی و رسانه‌ای، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و انسانی را به افراد منتقل کنند.
به عنوان مثال، نمایشگاه‌های هنری، تئاتر، فیلم‌های مستند و داستانی، کتاب‌ها و مقالات علمی و فرهنگی می‌توانند به عنوان ابزارهای قدرتمند اقدام فرهنگی عمل کنند و مردم را نسبت به مسائل اجتماعی، تاریخی و فرهنگی آگاه کنند. این نوع اقدامات باعث ایجاد تفکر انتقادی و رشد فرهنگی در جامعه می‌شوند.

اقدام فرهنگی همچنین می‌تواند نقش مهمی در توسعه اجتماعی و اقتصادی داشته باشد.
فرهنگ و هنر نه تنها به رشد ذهنی و فکری انسان‌ها کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به توسعه اقتصادی نیز کمک کنند.
فعالیت‌های فرهنگی مانند برگزاری جشنواره‌ها، تولید محتواهای فرهنگی و هنری، حمایت از صنایع دستی و هنرهای سنتی، و جذب گردشگران فرهنگی، می‌توانند منابع درآمدی ایجاد کنند و اشتغالزایی کنند. بنابراین اقدام فرهنگی علاوه بر تأثیرات اجتماعی، می‌تواند تأثیرات اقتصادی ملموسی نیز داشته باشد.

یکی دیگر از ابعاد مهم اقدام فرهنگی، نقش آن در تقویت همبستگی اجتماعی و تعامل بین گروه‌ها و نسل‌ها است.
جامعه‌ای که اقدامات فرهنگی متنوع و گسترده‌ای دارد، معمولاً دارای انسجام اجتماعی بالاتر است. این اقدامات می‌توانند افراد را به مشارکت در فعالیت‌های جمعی ترغیب کنند و زمینه گفتگو، همفکری و تبادل تجربه بین نسل‌ها را فراهم سازند. به این ترتیب، اقدام فرهنگی می‌تواند پل ارتباطی بین سنت و مدرنیته، نسل‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی باشد.

اقدام فرهنگی همچنین می‌تواند به مقابله با تأثیرات منفی جهانی شدن و تغییرات فرهنگی کمک کند.
در دنیای امروز، جریان‌های مختلف فرهنگی از سراسر جهان وارد جوامع می‌شوند و ممکن است باعث تغییرات سریع در رفتارها، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی شوند.
در این شرایط، اقدام فرهنگی هدفمند می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی و جلوگیری از فراموش شدن ارزش‌های بومی کمک کند. به عنوان مثال، آموزش زبان مادری، ترویج هنرهای سنتی، حمایت از موسیقی و ادبیات ملی، و برگزاری مراسم و جشن‌های فرهنگی، نمونه‌هایی از اقدام فرهنگی هستند که به حفظ هویت ملی کمک می‌کنند.

اجرای اقدامات فرهنگی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، منابع مناسب و همکاری نهادهای مختلف است.
سازمان‌های دولتی، نهادهای آموزشی، مراکز هنری و فرهنگی، رسانه‌ها و حتی بخش خصوصی می‌توانند نقش مؤثری در طراحی و اجرای اقدام فرهنگی داشته باشند.
موفقیت اقدامات فرهنگی بستگی به شناخت درست نیازهای جامعه، مشارکت فعال مردم و استفاده از روش‌های نوین آموزشی و رسانه‌ای دارد. بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین می‌تواند تأثیرگذاری اقدامات فرهنگی را چند برابر کند و پیام فرهنگی را به گروه‌های گسترده‌تر منتقل نماید.

اقدام فرهنگی می‌تواند به صورت فردی یا جمعی انجام شود.
فعالیت‌های فردی مانند نوشتن کتاب، خلق آثار هنری، تولید محتواهای فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی، و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نمونه‌ای از اقدامات فردی فرهنگی هستند.
از سوی دیگر، اقدامات جمعی مانند برگزاری جشنواره‌های ملی و منطقه‌ای، نمایشگاه‌های هنری، پروژه‌های پژوهشی مشترک، و فعالیت‌های فرهنگی مدارس و دانشگاه‌ها، نمونه‌هایی از اقدام فرهنگی جمعی هستند. هر دو نوع اقدام فرهنگی، اهمیت و تأثیر خاص خود را دارند و در کنار یکدیگر می‌توانند به رشد و توسعه فرهنگی جامعه کمک کنند.

یکی از مهم‌ترین اهداف اقدام فرهنگی، ایجاد تغییرات مثبت در نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی است.
فرهنگ تأثیر مستقیم بر شکل‌گیری ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهای انسان‌ها دارد و بنابراین تغییرات فرهنگی می‌تواند به تغییر رفتارهای اجتماعی منجر شود. به عنوان مثال، برنامه‌های آموزشی و فرهنگی درباره محیط زیست، سلامت، حقوق بشر و اخلاق اجتماعی، می‌توانند افراد را به رفتارهای مسئولانه‌تر و مشارکت فعال‌تر در جامعه ترغیب کنند. این نوع اقدام فرهنگی نه تنها باعث ارتقای سطح دانش و آگاهی مردم می‌شود، بلکه باعث تقویت احساس مسئولیت اجتماعی نیز می‌گردد.

اقدام فرهنگی همچنین به توسعه فردی و رشد شخصیت انسان‌ها کمک می‌کند.
فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ادبی باعث افزایش خلاقیت، تفکر انتقادی، توانایی حل مسئله و مهارت‌های ارتباطی افراد می‌شوند.
فردی که در محیطی فرهنگی رشد می‌کند و با هنر، ادبیات و تاریخ آشنا می‌شود، توانایی بالاتری در تحلیل مسائل اجتماعی، درک تفاوت‌ها و احترام به تنوع فرهنگی خواهد داشت. به این ترتیب، اقدام فرهنگی نه تنها جامعه را ارتقا می‌دهد بلکه باعث رشد و شکوفایی فردی اعضای آن نیز می‌شود.

 اقدام فرهنگی یک ضرورت اساسی برای هر جامعه است.
بدون توجه به فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی، جامعه نمی‌تواند هویت خود را حفظ کند و با مشکلات اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی روبه‌رو خواهد شد.
اقدام فرهنگی نه تنها باعث حفظ و تقویت هویت فرهنگی می‌شود، بلکه به توسعه اجتماعی، اقتصادی و فردی نیز کمک می‌کند.
از این رو، برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و مشارکت فعال در زمینه اقدام فرهنگی باید یکی از اولویت‌های اصلی هر جامعه باشد.

در دنیای امروز که تغییرات سریع فرهنگی و اجتماعی رخ می‌دهد، اقدامات فرهنگی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای مدیریت این تغییرات و حفظ هویت جامعه اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند.
این اقدامات باعث می‌شوند افراد با فرهنگ خود آشنا شوند، به ارزش‌های اجتماعی پایبند باشند و به توسعه پایدار جامعه کمک کنند.
به همین دلیل، اقدام فرهنگی یک عنصر حیاتی برای ارتقای کیفیت زندگی، افزایش آگاهی اجتماعی و تقویت همبستگی جمعی در هر جامعه محسوب می‌شود.

اقدام فرهنگی و تاب‌آوری فرهنگی دو مفهوم مرتبط و مکمل هستند که نقش مهمی در حفظ هویت و پایداری جوامع دارند.
اقدام فرهنگی شامل فعالیت‌ها و برنامه‌های هدفمند برای ترویج ارزش‌ها، باورها، هنرها و هنجارهای فرهنگی است، در حالی که تاب‌آوری فرهنگی توانایی جامعه برای حفظ، تطبیق و احیای هویت فرهنگی خود در مواجهه با تغییرات و بحران‌هاست.
رابطه میان این دو مفهوم به این صورت است که اقدامات فرهنگی باعث تقویت تاب‌آوری فرهنگی می‌شوند؛ زیرا با آموزش، هنر، رسانه و برنامه‌های اجتماعی، افراد نسبت به فرهنگ خود آگاه می‌شوند و ظرفیت مقابله با تغییرات و فشارهای اجتماعی و فرهنگی افزایش می‌یابد.

دکترمحمدرضا مقدسی بنیانگذار تاب اوری در ایران بر این باور است اقدامات فرهنگی باعث تقویت همبستگی و مشارکت اجتماعی می‌شوند که از عوامل کلیدی تاب‌آوری فرهنگی هستند.
برگزاری جشنواره‌ها، کارگاه‌های آموزشی و فعالیت‌های هنری نه تنها ارزش‌های فرهنگی را منتقل می‌کند، بلکه روابط اجتماعی و تعاملات گروهی را تقویت می‌کند.
با این روش، جامعه قادر است تغییرات فرهنگی را مدیریت کرده و در عین حال هویت خود را حفظ کند.
بنابراین اقدام فرهنگی و تاب‌آوری فرهنگی رابطه‌ای تعاملی و تقویت‌کننده دارند و توسعه برنامه‌های فرهنگی، کلید حفظ هویت و پایداری فرهنگی در طولانی‌مدت است.