جنگ یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌هایی است که زندگی میلیون‌ها کودک در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در شرایط جنگی، کودکان نه تنها امنیت و آرامش خود را از دست می‌دهند، بلکه با ترس، اضطراب، جدایی از خانواده و حتی از دست دادن عزیزان روبه‌رو می‌شوند. با این حال، در میان تمام این سختی‌ها، بسیاری از کودکان توانایی شگفت‌انگیزی در سازگاری با شرایط سخت از خود نشان می‌دهند. این ویژگی مهم را «تاب‌آوری» می‌نامند.

تاب‌آوری کودکان در زمان جنگ به معنای توانایی آن‌ها برای غلبه بر فشارها، آسیب‌ها و تجربه‌های تلخ جنگ است. کودک تاب‌آور می‌تواند با وجود ناامنی و بحران، احساس امید و انگیزه خود را حفظ کند. این ویژگی باعث می‌شود که پس از پایان جنگ نیز بتواند زندگی خود را بازسازی کند و از تجربه‌های سخت برای رشد و یادگیری استفاده نماید.

یکی از عوامل اصلی در شکل‌گیری تاب‌آوری کودکان در دوران جنگ، حمایت عاطفی خانواده است. حضور والدین آرام، مهربان و صبور می‌تواند سپری در برابر اضطراب و ترس کودک باشد. حتی اگر خانواده در شرایط سختی مانند مهاجرت یا از دست دادن خانه قرار داشته باشد، حفظ ارتباط عاطفی و گفت‌وگو با کودک می‌تواند احساس امنیت را در او تقویت کند. کودکانی که از نظر عاطفی احساس پشتیبانی می‌کنند، در برابر استرس‌های جنگ مقاوم‌تر هستند.

محیط اجتماعی و آموزشی نیز نقش مهمی در تقویت تاب‌آوری دارد. ایجاد فضاهای امن مانند مدارس موقت، مراکز بازی یا برنامه‌های آموزشی حمایتی به کودکان کمک می‌کند تا احساس عادی بودن زندگی را دوباره تجربه کنند. بازی، نقاشی و موسیقی ابزارهای مؤثری هستند که کودکان از طریق آن‌ها احساسات خود را بروز می‌دهند و آرامش می‌یابند.

تاب‌آوری در کودکان تنها به عوامل بیرونی محدود نمی‌شود. ویژگی‌های درونی مانند اعتمادبه‌نفس، امید و توانایی حل مسئله نیز نقش مهمی دارند. کودکانی که تشویق می‌شوند خودشان تصمیم بگیرند یا در حل مشکلات نقش داشته باشند، در آینده قدرت بیشتری برای مقابله با بحران‌های مشابه خواهند داشت.

در کنار خانواده و مدرسه، نقش جامعه و نهادهای حمایتی نیز حیاتی است. سازمان‌های بشردوستانه و روان‌شناسان کودک با ارائه مشاوره، خدمات درمانی و آموزش مهارت‌های روانی می‌توانند در بازسازی زندگی کودکان جنگ‌زده مؤثر باشند. حمایت روانی و اجتماعی در دوران پس از جنگ، از تبدیل شدن آسیب‌های روانی به مشکلات پایدار جلوگیری می‌کند.

تاب‌آوری کودکان در جنگ نشانه‌ای از قدرت شگفت‌انگیز روح انسان است. هرچند جنگ زخم‌های عمیقی بر پیکر کودکی و معصومیت می‌گذارد، اما امید، عشق و حمایت می‌توانند این زخم‌ها را التیام بخشند. تقویت تاب‌آوری، به کودکان جنگ‌زده کمک می‌کند تا نه تنها از آسیب‌ها جان سالم به در ببرند، بلکه در آینده به انسان‌هایی قوی‌تر و آگاه‌تر تبدیل شوند.

جنگ و تاب آوری کودکان موضوعی حیاتی و پیچیده است که نیازمند توجه ویژه والدین، مربیان و جامعه است. کودکان در این شرایط به دلیل حساسیت روانی و عدم توانایی کامل در مقابله با استرس‌ها، بسیار آسیب‌پذیرند.

جنگ و تاب آوری کودکان در واقع مراقبت از روح و روان کودکان در زمان نیازمند ایجاد فضایی امن و حمایتگر است که کودکان بتوانند احساس امنیت و آرامش کنند، چرا که آن‌ها به دلیل رشد نیافتگی روانی و ذهنی، بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب‌های روانی مانند استرس پس از ضربه (PTSD) و اضطراب قرار دارند.

نخستین گام، حفظ آرامش والدین و پرهیز از نشان دادن ترس و هراس در برابر کودکان است، زیرا آن‌ها چهره والدین را می‌خوانند و این واکنش‌ها بر روانشان تأثیر می‌گذارد.
با زبان ساده و متناسب با سن کودک درباره جنگ صحبت کردن و شنیدن همدلانه نگرانی‌هایشان، به کاهش اضطراب کمک می‌کند.

محدود کردن دسترسی کودکان به اخبار و تصاویر خشونت‌آمیز، حفظ روتین‌های روزمره مانند خواب، بازی و مدرسه، و تشویق به فعالیت‌های بدنی و بازی‌های خلاقانه از دیگر روش‌های مؤثر است.
ایجاد فضایی پر از شادی و همدلی در خانواده، استفاده از طنز برای کاهش ترس و اضطراب، و دادن نقش‌های کوچک به کودک برای احساس کارآمدی نیز بسیار مفید است.

در صورت مشاهده علائم شدید روانی مانند کابوس‌های مکرر، تغییرات رفتاری یا کناره‌گیری، باید از متخصصان روانشناسی کمک گرفت تا کودکان بتوانند این دوران سخت را بدون آسیب‌های بلندمدت پشت سر بگذارند.ایجاد حس امنیت و پناهگاه نخستین گام در مراقبت از کودکان است.

در زمان جنگ، تامین نیازهای اولیه مانند غذا، آب، پناهگاه و مراقبت‌های پزشکی اهمیت فراوانی دارد.

فراهم کردن فضاهای امن فیزیکی و روانی مثل مدارس موقت، مراکز بازی کودک‌محور یا گوشه‌ای آرام در پناهگاه‌ها به کودکان کمک می‌کند تا از ترس دائمی فاصله بگیرند و احساس امنیت کنند.

این حس امنیت، اساس رشد تاب آوری کودکان است و بدون آن، سلامت روان آنان به شدت آسیب می‌بیند.

*حفظ روال عادی زندگی تا حد امکان، لنگر ثبات‌بخشی در دریای آشوب جنگ است.

ادامه تحصیل حتی به شکل غیررسمی، حضور در فعالیت‌های روزمره و بازی کردن، به کودکان حس هدفمندی و آینده‌نگری می‌دهد و ذهن آنان را از ترس‌ها و اضطراب‌های جنگ منحرف می‌کند. بازی به عنوان زبان جهانی کودکان، نقش درمانی و حیاتی در کاهش استرس و تقویت تاب آوری کودکان دارد.

*پرهیز از واکنش‌های چهره‌ای هراس‌انگیز والدین و بزرگسالان، یکی از مهم‌ترین روش‌های مراقبت روانی کودکان است.

کودکان چهره والدین خود را می‌خوانند و اگر ترس و نگرانی شدید در چهره آنها مشاهده کنند، روانشان دچار ترس و اضطراب می‌شود. بنابراین، والدین باید هنگام شنیدن اخبار جنگ، تلاش کنند ترس و نگرانی خود را کنترل کنند تا کودکان دچار اضطراب نشوند.

*استفاده از کلام طنزآلود و به سخره گرفتن قدرت دشمن، تکنیکی موثر برای کاهش ترس و اضطراب کودکان است.این کار باعث ترشح دوپامین در مغز کودکان و بزرگسالان می‌شود که به شکل‌گیری احساسات مثبت و کاهش استرس کمک می‌کند. به کارگیری این روش در محیط خانواده می‌تواند به تقویت تاب آوری کودکان کمک کند.

*حضور و همراهی بزرگسالان و ایجاد فضای همدلانه و صمیمی، از دیگر عوامل مهم در پیشگیری از نشانگان‌های پس ضربه‌ای مانند استرس حاد و PTSD در کودکان است.

وقتی کودکان اطراف خود را مملو از بستگان شاد و پرانرژی ببینند، خود نیز شاداب می‌شوند و کمتر دچار آسیب‌های روانی می‌گردند. شنیدن همدلانه نگرانی‌های کودکان و پاسخ دادن با کلمات اطمینان‌بخش، به ایجاد آرامش روانی و افزایش تاب آوری کودکان کمک می‌کند.

*آموزش مهارت‌های مقابله با استرس به کودکان، مانند تنفس شکمی و تکنیک‌های ساده کاهش استرس، ابزارهای موثری برای مدیریت اضطراب در شرایط جنگی هستند.

این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا در مواجهه با ترس‌ها و نگرانی‌ها، کنترل بیشتری بر واکنش‌های خود داشته باشند و تاب آوری روانی خود را افزایش دهند. والدین و مربیان می‌توانند با آموزش این تکنیک‌ها، نقش مهمی در سلامت روان کودکان ایفا کنند.

*تقویت حس امید و آینده‌نگری در کودکان، بخشی اساسی از مراقبت روانی در زمان جنگ است.

والدین باید بین صداقت و امید تعادل برقرار کنند و به کودکان یادآوری کنند که جنگ‌ها پایان می‌یابند و تلاش‌های زیادی برای صلح و امنیت انجام می‌شود.

به اشتراک گذاشتن داستان‌های موفقیت و تاب آوری کودکان در گذشته، اعتماد به نفس و باور به توانایی خود برای مقابله با مشکلات را در آنها تقویت می‌کند.

*محدود کردن دسترسی کودکان به اخبار و تصاویر جنگ و ایجاد محیطی امن برای بیان احساسات، از دیگر راهکارهای کلیدی است.