دکترمحمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری بر این باور است خانواده به عنوان کوچک‌ترین نهاد اجتماعی، اولین مدرسه یادگیری ارزش‌ها و مهارت‌های زندگی و همچنین اولین سنگر پدافند غیرعامل نیز محسوب می‌شود.

خانواده به عنوان کوچک‌ترین نهاد اجتماعی نقش بسیار مهمی در امنیت و آرامش جامعه دارد. در زمانه‌ای که تهدیدات مختلف طبیعی و انسانی هر روز بیشتر می‌شوند، اهمیت خانواده به عنوان اولین سنگر پدافند غیرعامل بیش از پیش نمایان می‌شود.
پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که بدون استفاده از سلاح و نیروهای نظامی، امنیت و سلامت جامعه را حفظ می‌کند.
این اقدامات می‌توانند شامل آموزش، فرهنگ‌سازی، آماده‌سازی، کاهش آسیب و پیشگیری از حوادث باشند. خانواده در این مسیر نقش بی‌بدیلی دارد، زیرا اعضای خانواده اولین افرادی هستند که آموزش‌ها و مهارت‌های لازم برای مقابله با خطرات را دریافت می‌کنند و این آموزش‌ها در سطح جامعه منتشر می‌شود.

دکترمحمدرضامقدسی پدر و بنیانگذار تاب آوری در ایران معتقد است خانواده اولین سنگر پدافند غیرعامل است خانواده به دلیل نزدیکی اعضا، اعتماد و ارتباط عاطفی قوی، بهترین مکان برای آموزش و تمرین مهارت‌های پدافند غیرعامل است.

به گزارش میگنا وقتی اعضای خانواده بدانند چگونه در مقابل زلزله، سیل، حریق، جنگ‌های احتمالی و تهدیدات شیمیایی و بیولوژیکی واکنش نشان دهند، نه تنها خود را حفظ می‌کنند، بلکه می‌توانند به دیگران در محیط زندگی خود کمک کنند.
این آموزش‌ها باید از کودکی آغاز شود تا رفتارهای ایمن و واکنش‌های سریع به خطر در ذهن افراد تثبیت شود. آموزش خانواده می‌تواند شامل مواردی مانند نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی، شناخت مسیرهای خروج اضطراری، ایجاد آمادگی روانی و مدیریت بحران باشد.

یکی از جنبه‌های مهم پدافند غیرعامل در خانواده، آمادگی در برابر حوادث طبیعی است. ایران کشوری با موقعیت جغرافیایی حساس است و وقوع زلزله، سیل و دیگر بلایای طبیعی در آن امری محتمل است. خانواده‌ها باید با شناسایی نقاط امن در منزل، تمرین فرار اضطراری، ذخیره مواد غذایی و آب کافی و ایجاد تجهیزات اولیه کمک‌های اولیه، خود را برای مقابله با حوادث آماده کنند.
این اقدامات باعث کاهش تلفات انسانی و مالی و حفظ سلامت روانی اعضای خانواده می‌شود. آمادگی خانواده در این زمینه، پایه و اساس امنیت جامعه محسوب می‌شود.

پدافند غیرعامل فقط به مقابله با تهدیدات طبیعی محدود نمی‌شود. خانواده‌ها باید توانایی مقابله با تهدیدات انسانی و اجتماعی را نیز داشته باشند. این تهدیدات شامل خطرات ناشی از حوادث شهری، تصادفات، آتش‌سوزی، آلودگی‌های محیطی و تهدیدات سایبری است.
خانواده‌ها با آموزش استفاده صحیح از فناوری‌های دیجیتال، آشنایی با روش‌های پیشگیری از سرقت و کلاهبرداری، ایجاد قوانین داخلی برای امنیت کودکان و نوجوانان و مدیریت منابع مالی می‌توانند از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. به عبارت دیگر، خانواده اولین خط دفاعی در برابر تهدیدات انسانی و اجتماعی است و نقش آن در کاهش آسیب‌های فردی و جمعی غیرقابل انکار است.

فرهنگ‌سازی در خانواده نقش بسیار مهمی در پدافند غیرعامل دارد.
ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای ایمن و مسئولانه که در خانواده آموزش داده می‌شود، به تدریج در جامعه نیز نهادینه می‌شود. وقتی والدین اهمیت پیشگیری و آمادگی در برابر خطرات را به کودکان خود منتقل می‌کنند، نسل آینده با ذهنیتی ایمن و مسئول بار می‌آید. این فرهنگ‌سازی شامل احترام به قوانین ایمنی، رعایت بهداشت فردی و محیطی، مدیریت منابع طبیعی و رفتار مسئولانه در مواجهه با بحران‌ها است. خانواده به عنوان اولین مدرسه یادگیری اجتماعی، می‌تواند الگوی عملی برای جامعه باشد.

پدافند غیرعامل همچنین شامل آماده‌سازی روانی خانواده‌ها برای مقابله با بحران‌ها است.
آمادگی روانی به معنای توانایی مقابله با استرس، اضطراب و ترس ناشی از حوادث است. خانواده‌ها می‌توانند با ایجاد فضایی امن، حمایت عاطفی و تقویت روحیه همکاری و همبستگی، اعضای خود را برای مواجهه با مشکلات آماده کنند. آموزش مهارت‌های روانی مانند کنترل خشم، مدیریت استرس، حل مسئله و تصمیم‌گیری سریع در شرایط اضطراری، نقش بسیار مهمی در کاهش آسیب‌ها و حفظ سلامت روانی دارد. خانواده به عنوان سنگر پدافند غیرعامل، می‌تواند با آمادگی روانی، توان مقابله با بحران‌ها را در سطح فردی و جمعی افزایش دهد.

یکی دیگر از وظایف مهم خانواده در پدافند غیرعامل، مدیریت منابع و تجهیزات است.
ذخیره مواد غذایی، آب آشامیدنی، داروها و تجهیزات اضطراری، ایجاد مسیرهای ایمن در منزل و محیط زندگی و آموزش استفاده از ابزارهای ایمنی، از جمله اقدامات کلیدی است.
این مدیریت منابع باعث می‌شود خانواده در مواقع بحرانی بتواند به سرعت واکنش نشان دهد و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند. همچنین خانواده می‌تواند با همکاری همسایگان و جوامع محلی، شبکه‌های ایمنی محلی ایجاد کند و به این ترتیب توان مقابله با بحران‌ها را افزایش دهد.

ارتباطات در خانواده نیز نقش مهمی در پدافند غیرعامل دارد.
در شرایط بحران، داشتن برنامه‌های ارتباطی روشن و هماهنگ بین اعضای خانواده بسیار حیاتی است. خانواده‌ها باید از پیش مشخص کنند که در صورت وقوع حادثه، چگونه با یکدیگر و با امدادگران تماس برقرار کنند. این برنامه‌ها شامل تعیین مکان‌های امن برای ملاقات، شماره‌های اضطراری و روش‌های انتقال اطلاعات به صورت سریع و دقیق است. ارتباط مؤثر در خانواده باعث کاهش هرج و مرج، افزایش هماهنگی و حفظ امنیت اعضا می‌شود.

نقش آموزش‌های عملی نیز در خانواده بسیار مهم است.
تمرین‌های دوره‌ای برای مقابله با حوادث، شبیه‌سازی شرایط بحرانی، آموزش استفاده از تجهیزات ایمنی و کمک‌های اولیه، همه جزو اقدامات عملی هستند که خانواده را به یک سنگر مستحکم پدافند غیرعامل تبدیل می‌کنند. آموزش عملی باعث می‌شود اعضای خانواده در شرایط واقعی اضطراری، بدون استرس اضافی و با اعتماد به نفس، رفتار صحیح را انجام دهند. این تمرین‌ها باید به صورت مستمر و با توجه به شرایط محیطی و تهدیدات احتمالی به‌روز شوند.

خانواده همچنین می‌تواند نقش واسط بین جامعه و نهادهای رسمی پدافند غیرعامل را ایفا کند. با آموزش و آگاهی، خانواده‌ها می‌توانند اطلاعات صحیح و مفید را به دیگر اعضای جامعه منتقل کنند و به سازمان‌های امدادی و دولتی در مدیریت بحران کمک کنند.
این نقش واسطی باعث افزایش هماهنگی بین سطح فردی و جمعی می‌شود و به ایجاد یک شبکه امنیتی گسترده کمک می‌کند. خانواده به عنوان اولین سنگر پدافند غیرعامل، پل ارتباطی بین آموزش‌های رسمی و رفتارهای عملی جامعه است.

اهمیت خانواده در پدافند غیرعامل نه تنها در شرایط بحرانی، بلکه در زندگی روزمره نیز مشهود است. خانواده با آموزش اصول ایمنی، بهداشت و پیشگیری از خطرات، سلامت جسمی و روانی اعضای خود را تضمین می‌کند. این آموزش‌ها شامل رعایت نکات ایمنی در منزل، مراقبت از کودکان و سالمندان، پیشگیری از بیماری‌ها و رفتار مسئولانه در محیط‌های عمومی است. خانواده با ایجاد محیطی امن و سالم، پایه و اساس جامعه مقاوم و ایمن را شکل می‌دهد.

در نهایت، خانواده به عنوان اولین سنگر پدافند غیرعامل، نقش بی‌بدیلی در حفظ امنیت، سلامت و آرامش جامعه دارد. آموزش‌های مستمر، آماده‌سازی روانی و عملی، مدیریت منابع، فرهنگ‌سازی و ایجاد ارتباطات مؤثر، همگی از وظایف خانواده در این زمینه هستند. وقتی خانواده‌ها این نقش خود را به درستی ایفا کنند، جامعه‌ای مقاوم، ایمن و پایدار شکل می‌گیرد که می‌تواند در برابر بحران‌ها و تهدیدات طبیعی و انسانی با قدرت و اعتماد به نفس مقابله کند.

خانواده به عنوان کوچک‌ترین نهاد اجتماعی، اولین مدرسه یادگیری ارزش‌ها و مهارت‌های زندگی است، خانواده همچنین اولین سنگر پدافند غیرعامل نیز محسوب می‌شود.
آموزش‌ها و اقدامات خانواده، اثرات گسترده‌ای بر جامعه و نسل‌های آینده دارد و پایه و اساس امنیت ملی و اجتماعی را شکل می‌دهد. اهمیت خانواده در این زمینه به حدی است که بدون آمادگی و همکاری اعضای خانواده، هیچ برنامه پدافند غیرعاملی نمی‌تواند به طور کامل موفق باشد. بنابراین توجه به آموزش و توانمندسازی خانواده‌ها باید اولویت اصلی در سیاست‌ها و برنامه‌های امنیتی و اجتماعی کشور باشد.