حمایت اجتماعی به معنای مجموعه‌ای از منابع و ارتباطات انسانی است که به فرد کمک می‌کند نیازهای عاطفی، روانی، اجتماعی و گاهی مادی خود را برآورده کند و در جامعه احساس تعلق، امنیت و توانمندی داشت.

این حمایت می‌تواند شامل حمایت عاطفی (همدلی، توجه و همراهی)، حمایت اطلاعاتی (راهنمایی، مشاوره و آموزش)، و حمایت عملی یا مادی (کمک‌های مالی، خدمات اجتماعی و امکانات) باشد.

به عبارت دیگر، حمایت اجتماعی تنها کمک خیریه یا ارائه منابع نیست؛ بلکه ایجاد شبکه‌ای از ارتباطات و فرصت‌های مشارکت است که افراد را قادر می‌سازد در جامعه فعال باشند، حس تعلق کنند و توانمندی‌های خود را ارتقا دهند.

حمایت اجتماعی یکی از پایه‌های اساسی جوامع سالم و پویا است.
وقتی از حمایت اجتماعی صحبت می‌کنیم، منظور فقط کمک‌های مالی یا مادی به افراد نیازمند نیست.
حمایت اجتماعی فراتر از این است و شامل حمایت‌های عاطفی، روانی، فرهنگی و اجتماعی نیز می‌شود.
در واقع، حمایت اجتماعی به معنای ایجاد شبکه‌ای از ارتباطات انسانی است که افراد را قادر می‌سازد در جامعه حضور فعال داشته باشند، احساس تعلق کنند و توانمند شوند.

در بسیاری از جوامع، حمایت اجتماعی به اشتباه با کمک‌های خیریه یا امداد رسانی در مواقع بحرانی مترادف گرفته می‌شود. در حالی که این دیدگاه محدود است. کمک‌های خیریه بدون ایجاد مشارکت واقعی و بدون تقویت روابط اجتماعی ممکن است موقتی و سطحی باشد. در مقابل، حمایت اجتماعی واقعی باید شرایطی فراهم کند که افراد بتوانند به طور فعال در جامعه مشارکت کنند، احساس انسجام اجتماعی کنند و مهارت‌ها و توانمندی‌های خود را ارتقا دهند.

نقش حمایت اجتماعی در زندگی فردی

حمایت اجتماعی تأثیر مستقیم بر سلامت روان و جسم افراد دارد. وقتی افراد احساس می‌کنند که در جامعه پشتیبانی می‌شوند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و کمتر دچار اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی می‌شوند. این نوع حمایت می‌تواند شامل حمایت عاطفی از خانواده و دوستان، مشاوره روانی، گروه‌های حمایتی و شبکه‌های اجتماعی باشد.

به عنوان مثال، افرادی که در شبکه‌های اجتماعی، انجمن‌ها یا گروه‌های محلی فعال هستند، معمولاً احساس تعلق بیشتری دارند و بهتر می‌توانند با چالش‌های زندگی مواجه شوند. این تجربه نشان می‌دهد که حمایت اجتماعی تنها کمک مادی نیست، بلکه ایجاد فرصت‌های مشارکت و تعامل اجتماعی نیز اهمیت دارد.

نقش حمایت اجتماعی در انسجام اجتماعی

انسجام اجتماعی به معنای قدرت جامعه در ایجاد ارتباطات مثبت بین افراد و گروه‌هاست. جوامع با انسجام اجتماعی بالا، قادر هستند به شکل مؤثرتری با مشکلات جمعی مقابله کنند و افراد در آن احساس امنیت و تعلق می‌کنند. حمایت اجتماعی نقش مهمی در تقویت انسجام اجتماعی دارد، زیرا ارتباطات و تعاملات مثبت بین افراد را افزایش می‌دهد و حس همکاری و همبستگی را تقویت می‌کند.

وقتی حمایت اجتماعی به درستی اجرا شود، افراد فقط دریافت‌کننده کمک نیستند، بلکه فعالانه در فرآیندهای اجتماعی مشارکت می‌کنند. این مشارکت می‌تواند شامل شرکت در فعالیت‌های محلی، همکاری در پروژه‌های اجتماعی یا ایجاد شبکه‌های حمایتی برای دیگران باشد. به این ترتیب، جامعه به جای اینکه صرفاً مجموعه‌ای از افراد مستقل باشد، به یک سیستم متصل و پویا تبدیل می‌شود که در آن همه افراد نقش و مسئولیت دارند.

توانمندسازی به عنوان هدف اصلی حمایت اجتماعی

توانمندسازی یکی از اهداف کلیدی حمایت اجتماعی است. منظور از توانمندسازی این است که افراد مهارت‌ها، دانش و اعتماد به نفس لازم برای اداره زندگی خود و مشارکت مؤثر در جامعه را به دست آورند. حمایت اجتماعی زمانی مؤثر است که افراد را نه فقط به عنوان گیرندگان کمک بلکه به عنوان بازیگران فعال جامعه ببیند.

به عنوان نمونه، یک برنامه حمایتی که فقط پول یا مواد غذایی ارائه می‌دهد، ممکن است در کوتاه مدت مفید باشد، اما در بلندمدت تأثیر ماندگاری ندارد. در مقابل، برنامه‌ای که آموزش مهارت‌های شغلی، مشاوره روانی، فرصت‌های مشارکت اجتماعی و شبکه‌سازی ارائه دهد، باعث می‌شود افراد بتوانند خود را توانمند کنند و به جامعه بازگردند و در آن تأثیرگذار باشند.

انواع حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. حمایت عاطفی شامل محبت، همدلی و گوش دادن به نیازهای دیگران است. حمایت اطلاعاتی شامل ارائه راهنمایی، مشاوره و منابع آموزشی است. حمایت عملی شامل کمک‌های مادی، خدمات اجتماعی و کمک‌های فنی است. مهم این است که تمام این اشکال حمایت با هدف تقویت مشارکت، انسجام اجتماعی و توانمندسازی افراد انجام شود.

حمایت اجتماعی موثر ترکیبی از این اشکال است.
به عنوان مثال، یک سازمان محلی که به افراد نیازمند غذا می‌دهد، می‌تواند همزمان آموزش‌های شغلی ارائه دهد و شبکه‌ای برای مشارکت اجتماعی ایجاد کند. این رویکرد جامع باعث می‌شود حمایت اجتماعی پایدار و اثرگذار باشد و تنها به رفع نیازهای کوتاه‌مدت محدود نشود.

حمایت اجتماعی و عدالت اجتماعی

حمایت اجتماعی همچنین ارتباط نزدیکی با عدالت اجتماعی دارد. جوامعی که حمایت اجتماعی فراگیر و متوازن ارائه می‌دهند، معمولاً از نابرابری‌های اجتماعی کاسته و فرصت‌های برابر برای همه فراهم می‌کنند. عدالت اجتماعی زمانی محقق می‌شود که همه افراد بتوانند به منابع، آموزش، فرصت‌های شغلی و شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند. حمایت اجتماعی باید در خدمت این هدف باشد و نقش محرک تغییر اجتماعی را ایفا کند.

تاثیر حمایت اجتماعی بر نسل‌های آینده

حمایت اجتماعی نه تنها بر افراد حاضر در جامعه تأثیر می‌گذارد، بلکه نسل‌های آینده را نیز شکل می‌دهد. کودکان و نوجوانانی که در محیط‌هایی با حمایت اجتماعی بالا رشد می‌کنند، مهارت‌های اجتماعی، اعتماد به نفس و حس تعلق قوی‌تری پیدا می‌کنند. این کودکان در آینده بزرگسالانی توانمند، مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو خواهند بود که می‌توانند جامعه خود را بهتر بسازند.

نقش دولت و نهادهای اجتماعی در حمایت اجتماعی

دولت‌ها و نهادهای اجتماعی نقش کلیدی در ایجاد و تقویت حمایت اجتماعی دارند. سیاست‌گذاری درست، ایجاد برنامه‌های حمایتی جامع و توسعه زیرساخت‌های اجتماعی می‌تواند شرایطی فراهم کند که همه افراد جامعه از حمایت اجتماعی بهره‌مند شوند. نهادهای غیردولتی نیز می‌توانند با ایجاد شبکه‌های محلی، ارائه آموزش و مشاوره، و تقویت همکاری‌های اجتماعی، نقش مکمل دولت‌ها را ایفا کنند.

 حمایت اجتماعی فراتر از کمک خیریه است.

  دکترمحمدرضامقدسی پدر و بنیانگذار تاب آوری ایران بر این باور است  حمایت اجتماعی فراتر از کمک خیریه است.
حمایت اجتماعی واقعی باید افراد را قادر سازد تا فعالانه در جامعه مشارکت کنند، احساس انسجام اجتماعی کنند و مهارت‌ها و توانمندی‌های خود را ارتقا دهند. کمک‌های خیریه تنها بخشی از تصویر بزرگ‌تر هستند و اگر بدون ایجاد مشارکت و توانمندسازی باشند، اثر پایدار نخواهند داشت.

حمایت اجتماعی، مشارکت، انسجام اجتماعی و توانمندسازی سه رکن اساسی یک جامعه سالم و پایدار هستند.
جوامعی که این اصول را رعایت می‌کنند، نه تنها به رفع نیازهای فوری افراد می‌پردازند، بلکه زمینه را برای توسعه فردی و اجتماعی فراهم می‌کنند و به رشد پایدار جامعه کمک می‌کنند.

با توجه به اهمیت حمایت اجتماعی، ضروری است که دولت‌ها، سازمان‌ها و افراد جامعه نگاه خود را از کمک صرف به سمت ایجاد فرصت‌های مشارکت، شبکه‌سازی و توانمندسازی تغییر دهند. تنها در این صورت است که حمایت اجتماعی می‌تواند اثر واقعی و ماندگار بر زندگی افراد و جامعه داشته باشد.