تاب آوری و سلامت روان پرستاران
تاب‌آوری پرستاران به توانایی آن‌ها برای مقابله مؤثر با فشارهای شغلی، استرس‌ها و چالش‌های حرفه‌ای و بازگشت به تعادل روانی و جسمی پس از مواجهه با بحران‌ها گفته می‌شود.
در واقع، تاب‌آوری یعنی پرستار بتواند در شرایط دشوار مانند شیفت‌های طولانی، مواجهه با بیماران بدحال، مرگ و بیماری‌های شدید، کمبود منابع یا فشارهای سازمانی، احساس کنترل و انگیزه خود را حفظ کند، خستگی و اضطراب را مدیریت کند و کیفیت مراقبت از بیماران را کاهش ندهد.
این مفهوم چندبعدی است و شامل سه جنبه مهم می‌شود:
- بعد روانی: توانایی کنترل استرس، مدیریت هیجانات، حفظ امید و انگیزه و خودمراقبتی.
بعد سازمانی: حمایت محیط کار، پشتیبانی مدیران، شرایط شغلی مناسب و فرصت‌های ارتقای حرفه‌ای.
بعد فرهنگی و اجتماعی: ارزش‌گذاری حرفه پرستاری در جامعه، تقدیر و احترام اجتماعی و احساس تعلق به یک رسالت انسانی.
دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار رسانه و مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی بر این باور است وقتی سلامت روان پرستاران به خطر بیفتد، نه تنها خودشان آسیب می‌بینند، چه بسا بیماران و نظام سلامت نیز آسیب‌پذیر می‌شوند.
تاب‌آوری پرستاران یکی از مهم‌ترین موضوعات در نظام سلامت است، زیرا پرستاران در خط مقدم مراقبت از بیماران قرار دارند و هر روز با فشارهای روانی، جسمانی، عاطفی و سازمانی روبه‌رو می‌شوند. تاب‌آوری پرستاران به حفظ سلامت روان و بهباشی روانشناختی ایشان کمک و کیفیت مراقبت از بیماران را نیز بالا می‌برد.
در ادامه، تاب‌آوری پرستاران را در سه بعد سازمانی، روانی و فرهنگی به‌صورت ساده و جامع بررسی می‌کنیم.
۱. تاب‌آوری پرستاران در بُعد سازمانی
بعد سازمانی یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل در تاب‌آوری پرستاران است. محیط کاری، نظام مدیریتی، شرایط شغلی، حمایت مدیران و فرهنگ سازمانی همگی نقش مؤثری در میزان تاب‌آوری افراد دارند. پرستاری از جمله مشاغلی است که با شیفت‌های طولانی، کمبود نیرو، فشار کاری زیاد و گاهی برخوردهای ناعادلانه روبه‌رو است؛ بنابراین، اگر سازمان از پرستاران حمایت نکند، احتمال فرسودگی شغلی، افسردگی و ترک حرفه به‌شدت بالا می‌رود.
حمایت سازمانی شامل مواردی مثل فراهم کردن محیط کاری امن و سالم، کاهش بار کاری، پرداخت منصفانه حقوق و مزایا، فرصت‌های ارتقای شغلی و علمی، توجه به سلامت روان کارکنان و ایجاد ارتباط صادقانه بین مدیران و پرستاران است. پرستاری که احساس کند سازمانش به او اهمیت می‌دهد، در بحران‌ها مقاوم‌تر می‌شود و با روحیه بالاتری کار می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که بین حمایت سازمانی ادراک‌شده و سطح تاب‌آوری پرستاران رابطه مثبت وجود دارد. پرستارانی که در محیط‌های حمایتگر کار می‌کنند، در مواجهه با بیماران بدحال یا حوادث بحرانی مانند پاندمی کرونا توانسته‌اند عملکرد بهتری داشته باشند.
همچنین، مشارکت دادن پرستاران در تصمیم‌گیری‌های بیمارستانی و تیم‌های مدیریتی، احساس کنترل و تعلق شغلی را تقویت می‌کند و به‌صورت مستقیم تاب‌آوری را افزایش می‌دهد.
محیط سازمانی سالم، عامل اصلی در شکل‌گیری تاب‌آوری حرفه‌ای پرستاران است. اگر سازمان، حمایت مادی و معنوی لازم را فراهم کند، پرستار نیز با انگیزه و پایداری بیشتری در مسیر خدمت ادامه می‌دهد.
۲. تاب‌آوری پرستاران در بُعد روانی
بعد روانی تاب‌آوری به ویژگی‌های فردی، مهارت‌های مقابله با استرس و توانایی‌های درونی پرستاران مربوط می‌شود. پرستاران هر روز با موقعیت‌هایی روبه‌رو هستند که ممکن است سلامت روان آن‌ها را به چالش بکشد؛ از مواجهه با درد و مرگ بیماران گرفته تا فشار کاری، کم‌خوابی، مسئولیت سنگین و گاهی بی‌قدری اجتماعی.
در چنین شرایطی، داشتن تاب‌آوری روانی یعنی توانایی حفظ آرامش، تمرکز، امید و کنترل احساسات در شرایط استرس‌زا.
برخی از مؤلفه‌های مهم در تاب‌آوری روانی پرستاران عبارت‌اند از:
خودآگاهی: شناخت احساسات و واکنش‌های خود در موقعیت‌های دشوار.
تفکر مثبت: تمرکز بر جنبه‌های سازنده اتفاقات و پرهیز از ناامیدی.
مهارت‌های مقابله‌ای: توانایی حل مسئله، برنامه‌ریزی و مدیریت هیجان.
خودمراقبتی: خواب کافی، تغذیه مناسب، ورزش، ارتباطات اجتماعی سالم و فعالیت‌های آرام‌بخش.
معنویت و ایمان شخصی: بسیاری از پرستاران، حس معنوی در کار خود دارند و آن را نوعی خدمت انسانی و الهی می‌دانند؛ این نگاه به تاب‌آوری روانی آن‌ها کمک می‌کند.
پژوهش‌های روانشناختی نشان داده است که پرستارانی که سطح بالاتری از تاب‌آوری روانی دارند، کمتر دچار فرسودگی شغلی و اضطراب می‌شوند و کیفیت مراقبت‌شان از بیماران نیز بیشتر است.
آموزش مهارت‌های روانی مانند کنترل استرس، ذهن‌آگاهی ، هوش هیجانی و تاب‌آوری فردی در محیط‌های درمانی می‌تواند به بهبود سلامت روان پرستاران کمک شایانی کند.در واقع، تاب‌آوری روانی همان سپری است که پرستار را در برابر استرس‌های روزمره شغلش محافظت می‌کند و اجازه نمی‌دهد فشارهای محیطی بر روح و انگیزه او غلبه کند.
۳. تاب‌آوری پرستاران در بُعد فرهنگی
فرهنگ، نقش پنهان اما بسیار قدرتمندی در شکل‌گیری تاب‌آوری دارد. در جامعه‌ای که پرستاری را به‌عنوان شغلی مقدس و حیاتی می‌بیند، پرستاران انگیزه و قدرت روانی بیشتری برای ادامه مسیر دارند. اما در فرهنگی که این شغل کم‌ارزش جلوه داده می‌شود یا جایگاه آن کمتر از واقعیت در نظر گرفته می‌شود، تاب‌آوری پرستاران تضعیف می‌شود.
فرهنگ دینی و اجتماعی کشور عزیزمان ایران می‌تواند پشتوانه‌ای قوی برای پرستاران باشد. پرستاری در نگاه اسلامی و انسانی، حرفه‌ای است که با خدمت، صبر، شفقت و ایثار همراه است. الگوبرداری از شخصیت حضرت زینب (س) به‌عنوان پرستار واقعه کربلا، نمونه‌ای فرهنگی از الگوی تاب‌آوری و خدمت خالصانه است.
ایمان، عشق به انسانیت و رضای خداوند به آن‌ها قدرت می‌دهد تا در سخت‌ترین شرایط کار کنند. این بعد فرهنگی و معنوی باعث می‌شود که پرستاران کار خود را فراتر از مرزهای سازمانی و معیشتی ، رسالتی اخلاقی و انسانی در نظر بگیرند.
در سطح اجتماعی نیز، اگر فرهنگ عمومی جامعه به گونه‌ای باشد که پرستاران را ارج نهد، از زحماتشان قدردانی کند و آن‌ها را درمنزلتی رفیع و قهرمانان خاموش سلامت بداند، سطح تاب‌آوری فرهنگی آنان افزایش می‌یابد.
متأسفانه در برخی جوامع، بی‌توجهی یا بی‌احترامی به پرستاران موجب می‌شود احساس بی‌ارزشی و خستگی عاطفی در آنان افزایش یابد. بنابراین، ارتقای فرهنگ قدردانی از پرستاران در رسانه‌ها، مدارس و خانواده‌ها می‌تواند نقش مهمی در تقویت تاب‌آوری فرهنگی آنان داشته باشد.
تاب‌آوری پرستاران مفهومی چندبعدی است که از تعامل سه سطح سازمانی، روانی و فرهنگی شکل می‌گیرد.
در سطح سازمانی، مدیران و سیاست‌گذاران باید محیطی حمایتگر، ایمن و منصفانه ایجاد کنند تا پرستاران بتوانند با انگیزه کار کنند.
در سطح روانی، خود پرستاران باید مهارت‌های مقابله با استرس، ذهن‌آگاهی و خودمراقبتی را تقویت کنند تا در برابر فشارها مقاوم‌تر باشند.
و در سطح فرهنگی، جامعه باید جایگاه این قشر را بشناسد، از آنان تقدیر کند و ارزش واقعی خدمتشان را درک نماید.
زمانی که این سه بعد در کنار هم تقویت شوند، پرستاران می‌توانند در مواجهه با دشواری‌ها و بحران‌ها پایدارتر بمانند، سلامت روان خود را حفظ کنند و با روحیه‌ای قوی‌تر به خدمت ادامه دهند.
به همین دلیل است که در روز پرستار، نباید فقط به تبریک و تقدیر بسنده کرد، بلکه باید به صورت عمیق‌تر به ایجاد شرایطی اندیشید که تاب‌آوری در همه این ابعاد پرورش یابد — زیرا پرستاران تاب‌آور، ستون‌های استوار سلامت جامعه‌اند.
برای تحقق این هدف پیشنهاداتی وجود دارد:
۱. مدیران و سیاست‌گذاران به جای اینکه فقط در «روز پرستار» از پرستاران قدردانی کنند، باید بسته‌های حمایتی عملیاتی طراحی کنند: مانند برنامه کاهش بار کاری، افزایش نیروی انسانی، ارتقای حقوق و مزایا، فرصت‌های آموزشی، پشتیبانی روانی و مشاوره تخصصی، فرهنگ‌سازی در میان کادر و تیم درمان برای ارتقای جایگاه پرستاران.
۲. مراکز درمانی باید محیط کاری عاری از خشونت، تنش، فشار غیرضروری را فراهم کنند، تیم‌های کاری را درگیر تصمیم‌سازی کنند، به پرستاران فرصت مشارکت بدهند، فیدبک و بازخورد مستمر فراهم کنند و احساس بودن در تیم و دیده شدن را تقویت کنند.
۳. برنامه‌های تاب آوری برای پرستاران درنظر بگیرند: آموزش مهارت‌های مقابله با استرس، خودمراقبتی معنوی، تمرینات روانشناختی، ورزش و فعالیت بدنی، گروه‌های حمایتی همکاران، زمان‌های کافی استراحت، شیفت بندی منصفانه، کنترل ساعات کاری. پژوهش‌ها نشان داده‌اند این اقدامات تأثیر مثبتی دارند.
۴. توجه به سلامت روان پرستاران باید جزو اولویت اجرایی باشد: ارزیابی مداوم وضعیت سلامت روان، نظارت بر فرسودگی شغلی، ارائه خدمات روان‌شناسی، فراهم کردن فضای گفتگو، کاهش انگ و تابو درباره مشکلات روانی. سلامت روان خوب، نه یک گزینه کم‌اهمیت، بلکه یکی از ارکان مراقبت سالم است.
۵. ارتقا حرفه پرستاری به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی سلامت: نقش پرستاران را در تصمیم‌سازی کلان نظام سلامت ببینیم، مسیر ارتقای علمی و تخصصی آن‌ها را تسهیل کنیم، به تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های نظامی سلامت دعوتشان کنیم، جایگاه مدیریتی و پژوهشی برایشان باز کنیم.
روز پرستار باید نقطه‌ای باشد برای تأمل، بازاندیشی و اقدام. وقتی به اهمیت حرفه پرستاری آگاه باشیم، وقتی بدانیم پرستاران با فشارهای فراوان روبرو هستند، وقتی بدانیم سلامت روان و تاب آوری آن‌ها به کیفیت مراقبت و سلامت جامعه ارتباط مستقیم دارد، آن‌گاه اهمیت حمایت سازمانی برایمان روشن‌تر می‌شود.
نگرش درست این است: پرستار را نه به‌عنوان نیرویی که صرفاً «اجرای دستور» می‌کند، بلکه به‌عنوان حرفه‌ای دارای تخصص، انسانیت، مسئولیت و خطر ببینیم؛ نظام سلامت موظف است بستر مناسب برای فعالیت او را فراهم کند؛ پرستار نیز با تاب آوری، دانش و سلامت روان به خدمت ادامه دهد؛ بنابراین نتیجه آن برای بیماران، خانواده‌ها، جامعه و نظام سلامت، کیفیت بهتر زندگی، مراقبت بهتر، رضایتمندی بیشتر خواهد بود.
بیایید این روز را نه فقط در لفظ که در عمل نیز قدردان پرستاران باشیم، و گامی کوچک ولی مؤثر برای بهبود شرایط آن‌ها برداریم.
۴۸ بازدید
۱ امتیاز
۰ نظر
نظرات کاربران
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
نظر شما چیست ؟!
شما نیز می توانید نظر خود را راجب این مقاله در زیر بنویسید !
نام کامل شما * :
نام کامل خود را وارد کنید !
آدرس ایمیل شما :
آدرس ایمیل خود را وارد کنید !
متن نظر شما :
نظر خود را به فارسی در بالا بنویسید !
کد امنیتی :
کد امنیتی روبرو را وارد نمایید !
