پدافند غیرعامل مفهومی است که در حوزه امنیت ملی و مدیریت بحران به کار می‌رود و هدف آن کاهش آسیب‌پذیری جامعه در برابر تهدیدها و افزایش توان مقابله بدون استفاده از سلاح‌های نظامی است.
تاب‌آوری اجتماعی مفهومی است که به توانایی جامعه برای مقابله با بحران‌ها، شوک‌ها و تغییرات ناگهانی اطلاق می‌شود. این مفهوم نه تنها به مقابله با بلایای طبیعی محدود نمی‌شود، بلکه شامل توانایی مقابله با بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی تهدیدات امنیتی نیز هست.
در این چارچوب، زنان نقش بسیار مهم و حیاتی دارند، زیرا آن‌ها نه تنها بخش عمده‌ای از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند، بلکه به عنوان ستون خانواده و شبکه‌های اجتماعی، در تقویت تاب‌آوری اجتماعی نقش کلیدی ایفا می‌کنند.

در جوامع مختلف، زنان همواره در خط مقدم مدیریت بحران‌های اجتماعی و اقتصادی حضور داشته‌اند. آن‌ها با مهارت‌های مدیریت خانواده، شبکه‌سازی اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌های محلی، به شکل غیررسمی ولی مؤثر، توان جامعه را در مقابله با بحران‌ها افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، در شرایط بحران‌های طبیعی مانند زلزله، سیل یا آتش‌سوزی، زنان اغلب مسئول مراقبت از کودکان، سالمندان و بیماران هستند و به بازسازی شبکه‌های حمایتی اجتماعی کمک می‌کنند.
این اقدامات، هرچند ممکن است به نظر کوچک بیایند، اما در واقع پایه‌های تاب‌آوری اجتماعی را شکل می‌دهند و توان جامعه را برای بازگشت به وضعیت عادی پس از بحران افزایش می‌دهند.

عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران تاکید میکند پدافند غیرعامل مفهومی است که در حوزه امنیت ملی و مدیریت بحران به کار می‌رود و هدف آن کاهش آسیب‌پذیری جامعه در برابر تهدیدها و افزایش توان مقابله بدون استفاده از سلاح‌های نظامی است.
این مفهوم شامل آموزش، آگاهی‌بخشی، آماده‌سازی زیرساخت‌ها و ترویج فرهنگ ایمنی و امنیت می‌شود.
این روانشناس اجتماعی تاکید میکند زنان در این زمینه نیز نقش بسیار مهمی دارند. آن‌ها به عنوان مادران، آموزگاران و اعضای فعال جامعه، می‌توانند مفاهیم پدافند غیرعامل را در سطح خانواده و جامعه گسترش دهند و فرهنگ آمادگی و پیشگیری را تقویت کنند.

آموزش زنان در زمینه پدافند غیرعامل، از جمله آموزش کمک‌های اولیه، مدیریت بحران خانگی و شناخت تهدیدهای مختلف، به طور مستقیم تاب‌آوری اجتماعی را افزایش می‌دهد و جامعه را در مواجهه با بحران‌ها مقاوم‌تر می‌سازد.

یکی از جنبه‌های کلیدی نقش زنان در تاب‌آوری اجتماعی، شبکه‌سازی اجتماعی است. زنان معمولاً در ارتباطات اجتماعی فعال‌تر هستند و توانایی ایجاد شبکه‌های حمایتی گسترده در جامعه را دارند. این شبکه‌ها می‌توانند شامل خانواده، دوستان، همسایگان، سازمان‌های غیررسمی و گروه‌های محلی باشند.

 social resilience یا تاب آوری اجتماعی را میتوان ظرفیت تبدیل و تحول، تطبیق و سازگاری و توان مقابله با تنش و بحرانهای اجتماعی نامید.
تاب آوری اجتماعی از ظرفیت و توانایی خاصی در افراد و گروهها، خانواده و جوامع صحبت میکند که عمدتا یادگیری و سازگاری در تغییرات تحمیل شده، و همچنین قدرت تطبیق با شرایط و متقضیات را در بر خواهد داشت؛
این به ساده ترین معنا برخورداری از آغازی همیشگی است. احیای مهربانی، توسعه سازگاری، قدرت مبتنی بر انعطاف، سرمایه و سازندگی اجتماعی را تقویت میکند وهمزمان موجب و دستاورد تاب آوری است.
زمانی که جامعه ای با نیازهای تازه، خطرات و یا تهدیدات مواجه میشود دچار درهم شکستگی و بحران خواهد شد.از این رو بسیاری از متون بازگشت سریع به شرایط قبل از بحران را تاب آوری نامیده اند.
و براین اساس مطالعات تاب آوری ماموریت اصلی خود را برگشت پذیری در سریع ترین زمان ممکن، و با حداقل آشفتگی و حفظ شایستگی میداند.
توسعه تاب آوری باعث میشود که امداد و حمایت های اجتماعی به هنگام و هماهنگ، فراگیر و جامع درحد بهینه اعمال گردد.
این ارتباطات اجتماعی در زمان بحران بسیار حیاتی هستند، زیرا اطلاعات، منابع و کمک‌های فوری از طریق این شبکه‌ها منتقل می‌شود. به بیان دیگر، زنان با تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد اعتماد میان اعضای جامعه، ظرفیت تاب‌آوری را به شکل ملموس افزایش می‌دهند.

علاوه بر این، زنان به عنوان نیمی از نیروی کار در جامعه، نقش مهمی در بازسازی اقتصادی پس از بحران دارند. در شرایط بحران، اقتصاد خانواده‌ها و در نتیجه اقتصاد جامعه تحت فشار قرار می‌گیرد و زنان با مدیریت منابع محدود، ایجاد کسب‌وکارهای کوچک خانگی و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی محلی، به تثبیت وضعیت اقتصادی کمک می‌کنند. این نقش اقتصادی زنان به شکل غیرمستقیم تاب‌آوری اجتماعی را تقویت می‌کند و مانع از فروپاشی ساختارهای اجتماعی در شرایط بحران می‌شود.

نقش زنان در آموزش و اطلاع‌رسانی نیز قابل توجه است.
زنان اغلب مسئول آموزش کودکان و انتقال مهارت‌ها و دانش به نسل‌های بعدی هستند. این نقش آموزشی در زمینه پدافند غیرعامل و تاب‌آوری اجتماعی حیاتی است، زیرا آموزش صحیح به کودکان و نوجوانان، توان جامعه را در مواجهه با بحران‌ها افزایش می‌دهد و نسل آینده را آماده‌تر می‌کند. علاوه بر کودکان، زنان می‌توانند سایر اعضای جامعه را نیز در زمینه آمادگی برای بحران‌ها، شناسایی خطرات و اقدامات پیشگیرانه آموزش دهند.

در بسیاری از کشورها، تجربیات نشان داده است که مشارکت فعال زنان در فرآیندهای مدیریت بحران و پدافند غیرعامل موجب بهبود نتایج اجتماعی و اقتصادی می‌شود.
وقتی زنان در تصمیم‌گیری‌های محلی و برنامه‌ریزی‌های مدیریت بحران دخیل باشند، دیدگاه‌های جامع‌تری ارائه می‌شود و نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر به شکل بهتری مورد توجه قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، زنان معمولاً به نیازهای کودکان، سالمندان و بیماران توجه بیشتری دارند و این امر موجب می‌شود که برنامه‌های مدیریت بحران شامل همه گروه‌های جامعه باشد و تاب‌آوری اجتماعی به شکل جامع‌تری تقویت شود.

یکی دیگر از جنبه‌های مهم نقش زنان در پدافند غیرعامل، مشارکت آن‌ها در تقویت فرهنگ ایمنی و پیشگیری است. زنان با ترویج رفتارهای ایمن در خانواده و جامعه، آموزش استفاده صحیح از تجهیزات ایمنی، و آگاهی‌بخشی در مورد خطرات طبیعی و انسانی، به شکل مستقیم امنیت جامعه را افزایش می‌دهند. این نقش نه تنها در شرایط بحران، بلکه به صورت پیشگیرانه نیز اهمیت دارد و می‌تواند از وقوع بسیاری از آسیب‌ها و خسارات جلوگیری کند.

تاب‌آوری اجتماعی و پدافند غیرعامل همچنین نیازمند هماهنگی میان نهادهای رسمی و غیررسمی جامعه است. زنان با حضور فعال در سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن‌های محلی و گروه‌های حمایتی، پل ارتباطی میان جامعه و نهادهای رسمی ایجاد می‌کنند. این نقش واسطه‌ای زنان موجب می‌شود که اطلاعات و منابع به شکل سریع‌تر و مؤثرتر توزیع شود و پاسخگویی به بحران‌ها بهبود یابد. علاوه بر این، مشارکت زنان در فرآیندهای تصمیم‌گیری، اعتماد اجتماعی را تقویت می‌کند و انسجام جامعه را افزایش می‌دهد، که خود یکی از شاخص‌های کلیدی تاب‌آوری اجتماعی است.

یکی از چالش‌های موجود در زمینه نقش زنان در تاب‌آوری اجتماعی و پدافند غیرعامل، محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی است که گاهی مانع از مشارکت فعال زنان می‌شود. در بسیاری از جوامع، زنان به دلیل محدودیت‌های قانونی یا اجتماعی از حضور در تصمیم‌گیری‌های مهم محروم هستند. این مسئله نه تنها عدالت اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه تاب‌آوری اجتماعی را نیز کاهش می‌دهد، زیرا نیمی از ظرفیت جامعه به شکل مؤثر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
بنابراین، تقویت حقوق زنان و فراهم کردن زمینه‌های مشارکت فعال آن‌ها در تمامی سطوح اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی، یک ضرورت استراتژیک برای افزایش تاب‌آوری جامعه و تقویت پدافند غیرعامل به شمار می‌رود.

نقش زنان در تاب‌آوری اجتماعی همچنین شامل بعد روانی و اجتماعی می‌شود.
زنان اغلب مسئول حمایت روانی از اعضای خانواده و جامعه هستند و می‌توانند با ایجاد محیط‌های امن و حمایت‌کننده، استرس و فشارهای روانی ناشی از بحران‌ها را کاهش دهند. این حمایت‌های روانی، هرچند ناملموس، اما نقش بسیار مهمی در تقویت تاب‌آوری اجتماعی ایفا می‌کند و به بازسازی سریع‌تر جامعه پس از بحران کمک می‌کند. زنان با ایجاد فضاهای گفتگو، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و تقویت همبستگی اجتماعی، به کاهش آسیب‌های روانی و اجتماعی کمک می‌کنند.

این عضو ارشد خانه تاب آوری معتقد است  نقش زنان در تاب‌آوری اجتماعی و پدافند غیرعامل فراتر از فعالیت‌های فردی یا خانوادگی است و شامل مشارکت فعال در سطح جامعه، شبکه‌های اجتماعی و نهادهای محلی می‌شود. زنان با ایجاد شبکه‌های حمایتی، ترویج فرهنگ ایمنی، آموزش و اطلاع‌رسانی، مدیریت اقتصادی خانواده و حمایت روانی از اعضای جامعه، به شکل مستقیم و غیرمستقیم تاب‌آوری اجتماعی را افزایش می‌دهند و جامعه را در مواجهه با بحران‌ها مقاوم‌تر می‌سازند. تقویت مشارکت زنان در تمامی سطوح، نه تنها یک الزام اجتماعی و انسانی است، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای افزایش امنیت و تاب‌آوری جامعه محسوب می‌شود.

در جهان امروز، که بحران‌ها و تهدیدها می‌توانند به سرعت جامعه را تحت فشار قرار دهند، بهره‌گیری از ظرفیت کامل زنان یک عامل تعیین‌کننده در مدیریت مؤثر بحران‌ها است. آموزش، توانمندسازی، مشارکت و تقویت نقش زنان در خانواده و جامعه، نه تنها زندگی فردی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه سلامت اجتماعی، امنیت و تاب‌آوری جامعه را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین، سرمایه‌گذاری در توانمندسازی زنان و ایجاد فرصت‌های برابر برای مشارکت آن‌ها، به طور مستقیم به بهبود پدافند غیرعامل و تاب‌آوری اجتماعی منجر می‌شود و جامعه را در برابر بحران‌ها مقاوم‌تر می‌سازد.