رویکرد اکوسوشیال یا متمرکز بر محیط زیست در مددکاری اجتماعی، یک دیدگاه نوین و جامع است که به رابطه مستقیم بین انسان و محیط زیست تأکید دارد.

بر اساس این رویکرد، سلامت، رفاه و عدالت اجتماعی انسان‌ها به طور مستقیم با وضعیت محیط زیست مرتبط است و نمی‌توان مسائل اجتماعی را بدون در نظر گرفتن شرایط طبیعی و محیطی جامعه حل کرد.
این مفهوم برخاسته از نیاز روزافزون به یافتن راه‌حل‌هایی است که هم به بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها کمک کنند و هم از منابع طبیعی و محیط زیست محافظت نمایند.

در گذشته، مددکاری اجتماعی بیشتر بر مشکلات فردی، خانوادگی یا اجتماعی تمرکز داشت و کمتر به محیط زیست توجه می‌شد. اما با افزایش بحران‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا و آب، تغییرات اقلیمی، تخریب منابع طبیعی و کاهش تنوع زیستی، مشخص شد که سلامت انسان و جامعه بدون محیط زیست سالم ممکن نیست.
رویکرد اکوسوشیال به مددکاران اجتماعی کمک می‌کند تا مشکلات اجتماعی را در سطح فردی و گروهی بررسی کنند، بلکه تأثیر محیط و منابع طبیعی بر رفاه و سلامت روانی و جسمی افراد را نیز مدنظر قرار دهند.

این رویکرد همچنین تأکید دارد که انسان‌ها و طبیعت به‌طور جدایی‌ناپذیری با یکدیگر در ارتباط هستند و هرگونه تغییر یا تخریب محیط زیست می‌تواند اثرات منفی جدی بر زندگی انسان‌ها داشته باشد. برای مثال، آلودگی هوا می‌تواند باعث مشکلات تنفسی و بیماری‌های مزمن شود، کاهش فضای سبز شهری بر سلامت روان افراد تأثیر منفی دارد و بحران آب و خشکسالی بر معیشت و سلامت اجتماعی جوامع محروم اثرگذار است. بنابراین، مددکاری اجتماعی مدرن باید به شکل همزمان به مسائل انسانی و زیست‌محیطی توجه کند.

استفاده از رویکرد اکوسوشیال به جامعه این امکان را می‌دهد که برنامه‌ها و سیاست‌هایی طراحی شود که هم رفاه و سلامت افراد را ارتقا دهد و هم به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی کمک کند. این دیدگاه نوآورانه و جامع، به مددکاران اجتماعی کمک می‌کند تا مشکلات اجتماعی را با دیدی گسترده‌تر و پایدارتر تحلیل کنند و راه‌حل‌هایی ارائه دهند که نه تنها کوتاه‌مدت، بلکه بلندمدت و سازگار با محیط زیست هستند. رویکرد اکوسوشیال بر این اصل استوار است که رفاه انسانی و سلامت محیطی مکمل یکدیگرند و تنها با توجه همزمان به هر دو می‌توان عدالت اجتماعی و پایداری محیطی را تضمین کرد.


اصول کلیدی رویکرد اکوسوشیال مددکاری اجتماعی چیست ؟

رویکرد اکوسوشیال بر چند اصل مهم و بنیادین استوار است که فهم آن برای اجرای مؤثر برنامه‌ها و مداخلات اجتماعی ضروری است.
نخستین اصل، همبستگی و وابستگی انسان و محیط است.
انسان‌ها نمی‌توانند در محیطی ناسالم یا تخریب‌شده زندگی سالم و باکیفیتی داشته باشند. کیفیت آب، هوا، خاک و فضای سبز مستقیماً بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر می‌گذارد. بنابراین در این رویکرد، مشکلات اجتماعی مانند فقر، بیماری یا بحران‌های خانوادگی، تنها در بستر شرایط محیطی قابل بررسی هستند.

اصل دوم، رفاه جامع انسان است.
رفاه انسان تنها شامل سلامت جسمی نیست بلکه سلامت روان، احساس امنیت، رضایت اجتماعی و توانایی مشارکت در جامعه را نیز در بر می‌گیرد.
محیط زیست سالم می‌تواند سطح استرس را کاهش دهد، روابط اجتماعی را بهبود بخشد و حس تعلق افراد به جامعه را تقویت کند. به عنوان مثال، وجود پارک‌ها، فضاهای سبز و محیط‌های طبیعی در شهرها، نه تنها باعث کاهش فشار روانی می‌شود بلکه مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های گروهی را افزایش می‌دهد.

اصل سوم، استفاده پایدار از منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست است.
رویکرد اکوسوشیال بر این باور است که منابع طبیعی محدود هستند و استفاده بی‌رویه از آنها نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زند بلکه رفاه انسان‌ها را نیز تهدید می‌کند. بنابراین، آموزش جامعه و طراحی برنامه‌هایی که به حفظ منابع آب، خاک و انرژی کمک کنند، از وظایف مهم مددکاران اجتماعی محسوب می‌شود.

اصل چهارم،عدالت اجتماعی و برابری محیطی است.
بحران‌های زیست‌محیطی معمولاً گروه‌های محروم و آسیب‌پذیر را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهند. افراد ساکن در مناطق کم‌برخوردار، معمولاً در معرض آلودگی، سیل، خشکسالی یا نبود دسترسی به منابع طبیعی سالم هستند. رویکرد اکوسوشیال تلاش می‌کند تا این نابرابری‌ها را کاهش دهد و تضمین کند که همه افراد جامعه از حقوق و امکانات زیست‌محیطی برابر برخوردار باشند.

با توجه به این اصول، مددکاران اجتماعی می‌توانند مداخلات مؤثری طراحی کنند که هم سلامت انسان را بهبود بخشد و هم محیط زیست را حفظ کند. این اصول به عنوان چارچوبی راهنما عمل می‌کنند که تصمیم‌گیری و طراحی برنامه‌ها را هدایت می‌کنند و باعث می‌شوند که فعالیت‌های اجتماعی با اهداف پایداری و عدالت اجتماعی همسو باشد.

کاربردهای رویکرد اکوسوشیال در مددکاری اجتماعی چیست ؟

رویکرد اکوسوشیال در عمل، به مددکاران اجتماعی ابزارها و استراتژی‌هایی می‌دهد که می‌توانند هم سلامت فردی و روانی افراد را ارتقا دهند و هم محیط زیست را حفظ کنند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن، طراحی برنامه‌ها و پروژه‌های اجتماعی و محیط زیستی است.
برای مثال، ایجاد باغ‌های شهری، پروژه‌های آموزش محیط زیست، برنامه‌های جمع‌آوری زباله و بازیافت، یا فعالیت‌های گردشگری پایدار، علاوه بر بهبود کیفیت زندگی افراد، به حفظ منابع طبیعی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی کمک می‌کند.

یکی دیگر از کاربردها، مدافع سیاست‌ها و قوانین محیط زیستی است.
مددکاران اجتماعی می‌توانند نقش مهمی در حمایت از سیاست‌ها و مقرراتی داشته باشند که سلامت انسانی و محیط زیست را همزمان تضمین می‌کنند. این شامل حمایت از قانون‌گذاری در زمینه مدیریت منابع آب، کاهش آلودگی هوا و حفاظت از مناطق طبیعی می‌شود.

آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه نیز بخش مهمی از کاربردهای این رویکرد است. مددکاران اجتماعی می‌توانند برنامه‌های آموزشی برگزار کنند تا مردم ارتباط بین محیط زیست سالم و رفاه انسانی را درک کنند و رفتارهای دوستدار محیط زیست را در زندگی روزمره خود به کار گیرند.

مداخله در بحران‌های زیست‌محیطی یکی دیگر از کاربردهای حیاتی این رویکرد است. سیل، زلزله، خشکسالی و دیگر فجایع طبیعی، بر سلامت روان، معیشت و ثبات اجتماعی جوامع اثر مستقیم دارند. مددکاران اجتماعی با استفاده از رویکرد اکوسوشیال، می‌توانند برنامه‌های امدادی طراحی کنند که نیازهای انسانی را پاسخ دهند و همزمان به بازسازی و حفاظت محیط زیست کمک کنند.

در کل، استفاده از رویکرد اکوسوشیال در مددکاری اجتماعی باعث می‌شود که برنامه‌ها و مداخلات، پایدار، جامع و هماهنگ با محیط زیست باشند. این رویکرد نوآورانه و آینده‌نگر، به جامعه امکان می‌دهد تا عدالت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست را همزمان دنبال کند و رفاه و سلامت انسان‌ها را در درازمدت تضمین نماید.