تعریف مددکاری اجتماعی معترض

مددکاری اجتماعی معترض رویکردی نوین و فعال در حرفه‌ی مددکاری است که هدف آن تنها کمک به افراد در حل مشکلات شخصی نیست، بلکه بر تغییر ساختارهای ناعادلانه و ستمگر اجتماعی تمرکز دارد.
در این دیدگاه، مددکار اجتماعی فقط یک خدمت‌رسان نیست، بلکه کنشگری آگاه و عدالت‌طلب است که در کنار مردم برای دفاع از حقوق انسانی، برابری و آزادی فعالیت می‌کند.
مددکاری اجتماعی معترض بر این باور است که ریشه‌ی بسیاری از مشکلات مانند فقر، تبعیض، بیکاری یا خشونت، نه در رفتار فردی بلکه در ساختارهای اقتصادی و سیاسی ناعادلانه نهفته است. بنابراین، کمک واقعی تنها زمانی معنا دارد که این ساختارها تغییر کنند.
مددکار اجتماعی معترض تلاش می‌کند مردم را آگاه و توانمند کند تا خودشان برای حق و عدالت بجنگند.
این نوع مددکاری با جنبش‌های مردمی، سازمان‌های حقوق بشری و فعالیت‌های اجتماعی پیوند عمیق دارد.
به بیان ساده، مددکاری اجتماعی معترض پلی است میان حمایت فردی و مبارزه‌ی جمعی برای عدالت.
این رویکرد در واقع چهره‌ی اجتماعی و اخلاقی مددکاری مدرن است که می‌خواهد جامعه‌ای انسانی‌تر، برابرتر و آزادتر بسازد.


اصول اصلی مددکاری اجتماعی معترض

پایه‌های فکری و اخلاقی مددکاری اجتماعی معترض بر چند اصل کلیدی استوار است که همگی به عدالت اجتماعی، حقوق بشر و آزادی انسان اشاره دارند.
نخستین اصل، پایبندی به عدالت اجتماعی است.
دکترمحمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری معتقد است مددکار اجتماعی معترض باور دارد که فقر، تبعیض و نابرابری مشکلات فردی نیستند، بلکه نتیجه‌ی سیاست‌ها و نظام‌های اقتصادی ناعادلانه‌اند.
اصل دوم، توانمندسازی و مشارکت مردم است.
مددکاری اجتماعی معترض به جای تصمیم‌گیری به جای مردم، آن‌ها را تشویق می‌کند تا خودشان برای حقوقشان اقدام کنند.
اصل سوم، همبستگی با گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده است؛ یعنی مددکار در کنار مردم می‌ایستد، نه در جایگاه بالاتر از آن‌ها. اصل دیگر، مقاومت اخلاقی در برابر ستم است.
مددکار اجتماعی معترض می‌داند که گاهی برای دفاع از انسانیت باید در برابر دستورها یا سیاست‌های ناعادلانه‌ی سازمانی بایستد.
این رویکرد به شدت بر انسان‌محوری، کرامت و احترام متقابل تأکید دارد.
مجموعه‌ی این اصول باعث می‌شود مددکاری اجتماعی معترض از یک حرفه‌ی خدماتی صرف فراتر رود و به حرکتی اخلاقی، آگاهانه و اجتماعی برای ساختن جامعه‌ای بهتر تبدیل شود.


 نمونه‌هایی از مددکاری اجتماعی معترض در عمل

مددکاری اجتماعی معترض در عمل می‌تواند اشکال گوناگونی داشته باشد و در موقعیت‌های مختلفی اجرا شود.
یکی از نمونه‌های مهم آن شرکت در اعتراضات و تظاهرات مسالمت‌آمیز علیه سیاست‌های ناعادلانه است؛ مانند اعتراض به کاهش بودجه‌های رفاهی، تبعیض جنسیتی، یا برخورد غیرانسانی با پناه‌جویان. مددکاران اجتماعی معترض همچنین در سازمان‌دهی اجتماعی محلات نقش مهمی دارند.
آن‌ها مردم مناطق کم‌برخوردار را آگاه می‌سازند تا بتوانند خواسته‌های خود را به‌صورت جمعی بیان کنند.
نمونه‌ی دیگر، فعالیت رسانه‌ای و مجازd  است.
در عصر دیجیتال، مددکاری اجتماعی معترض از شبکه‌های اجتماعی برای آگاهی‌بخشی، انتشار حقیقت و بسیج مردم استفاده می‌کند.
برخی مددکاران نیز از روش‌های نافرمانی مدنی بهره می‌برند، مانند جلوگیری از اخراج خانواده‌های بی‌خانمان یا پناه‌جویان. این اقدامات اگرچه گاه با خطرات شغلی یا قانونی همراه‌اند، اما ریشه در وجدان اخلاقی و تعهد انسانی مددکار دارند.
هدف نهایی مددکاری اجتماعی معترض، ایجاد تغییر اجتماعی پایدار و توانمندسازی مردم برای ساخت جامعه‌ای عادلانه‌تر است. در واقع، این نوع مددکاری نشان می‌دهد که صدای عدالت همیشه از دل مردم برمی‌خیزد.


ریشه‌های نظری مددکاری اجتماعی معترض

مددکاری اجتماعی معترض بر پایه‌ی مجموعه‌ای از نظریه‌های اجتماعی و انتقادی شکل گرفته است.
ریشه‌ی اصلی آن در مددکاری اجتماعی رادیکال دهه‌ی ۱۹۷۰ است که اندیشمندانی چون «روی بیلی» و «مایک بریک» پایه‌گذار آن بودند.
آنان معتقد بودند مددکار باید در برابر نظام‌های اقتصادی و سیاسی ناعادلانه بایستد.
بعدها، نظریه‌ی مددکاری انتقادی این نگاه را گسترش داد و بر تحلیل ساختار قدرت، آگاهی طبقاتی و تغییر اجتماعی تأکید کرد.
نظریه‌های فمینیستی و بینافزونی (Intersectionality) نیز تأثیر زیادی بر مددکاری اجتماعی معترض داشتند، زیرا نشان دادند که تبعیض‌ها به‌صورت هم‌زمان و چندلایه عمل می‌کنند؛ برای مثال، یک زن مهاجر ممکن است هم‌زمان قربانی تبعیض جنسیتی، نژادی و طبقاتی باشد.
همچنین، نظریه‌های جنبش‌های اجتماعی الهام‌بخش این رویکرد هستند، چراکه مددکاری اجتماعی معترض خود را بخشی از حرکت‌های عدالت‌خواهانه‌ی مردم می‌داند.
از دیدگاه نظری، این نوع مددکاری ترکیبی از اخلاق حرفه‌ای، آگاهی اجتماعی و کنش سیاسی است.
به همین دلیل، مددکاری اجتماعی معترض فقط یک روش کاری نیست، بلکه فلسفه‌ای انسانی و اجتماعی برای تغییر بنیادین جامعه به سوی عدالت و برابری است.

چالش‌ها و تنش‌ها در مددکاری اجتماعی معترض

مددکاری اجتماعی معترض با وجود اهداف والای خود، با چالش‌های متعددی روبه‌روست.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، **تضاد میان نقش رسمی و نقش اعتراضی مددکار است.
در بسیاری از نهادهای دولتی، از مددکاران انتظار می‌رود که فقط در چارچوب قوانین و دستورالعمل‌ها عمل کنند.
اما مددکاری اجتماعی معترض گاه نیازمند نافرمانی از همین قوانین است، به‌ویژه وقتی که آن قوانین خود ناعادلانه‌اند.
چالش دیگر، فشارهای سازمانی و ترس از مجازات است.
برخی مددکاران ممکن است به‌دلیل شرکت در اعتراضات یا فعالیت‌های اجتماعی، از سوی مدیران خود تهدید یا توبیخ شوند.
همچنین، درک نادرست جامعه از نقش مددکار اجتماعی نیز مانعی بزرگ است.
بسیاری هنوز مددکار را تنها به‌عنوان فردی می‌بینند که کمک‌های مالی یا مشاوره ارائه می‌دهد، در حالی که مددکاری اجتماعی معترض به دنبال تغییر ساختاری و اجتماعی است. افزون بر این، در برخی کشورها فعالیت‌های اعتراضی ممکن است با محدودیت یا خطر قانونی روبه‌رو شود.
با این حال، مددکاران اجتماعی معترض باور دارند که سکوت در برابر ظلم، خیانت به اصول اخلاقی حرفه‌ی آنان است. آن‌ها با وجود همه‌ی فشارها، به ارزش‌های انسانی خود وفادار می‌مانند و تلاش می‌کنند صدای بی‌صداها باشند.

مددکاری اجتماعی معترض ترکیبی از انسان‌دوستی، اخلاق حرفه‌ای و کنش اجتماعی است.
در این رویکرد، مددکار اجتماعی تنها نقش یک مشاور یا کارمند اداری را ندارد، بلکه عضوی از جامعه‌ی فعال و عدالت‌خواه است که برای برابری و کرامت انسانی تلاش می‌کند.
این نوع مددکاری به ما یادآوری می‌کند که کمک به انسان‌ها نباید فقط در سطح فردی باقی بماند، بلکه باید به تغییر در ساختارها و سیاست‌ها منجر شود.
در جهانی که تبعیض، فقر و نابرابری روزبه‌روز بیشتر می‌شود، مددکاری اجتماعی معترض نقشی حیاتی در دفاع از عدالت و حقیقت دارد.
این رویکرد می‌خواهد انسان‌ها را از حالت منفعل به کنشگر تبدیل کند، از ترس به آگاهی و از سکوت به صدا.
مددکاری اجتماعی معترض راهی است برای ساختن جامعه‌ای انسانی‌تر، عادلانه‌تر و پرامیدتر؛ جامعه‌ای که در آن هیچ‌کس تنها نیست و صدای عدالت همیشه شنیده می‌شود.