نقش همیاران سلامت در مبارزه با خشونت

دکترمحمدرضا مقدسی

خشونت یکی از مشکلات اساسی جوامع امروزی است که می‌تواند سلامت فردی و اجتماعی را تهدید کند.
در دنیایی که تکنولوژی و سرعت زندگی هر روز بیشتر می‌شود، تنش‌ها و فشارهای روانی نیز افزایش یافته و این فشارها در بسیاری از موارد خود را به صورت رفتارهای خشونت‌آمیز نشان می‌دهند. مبارزه با خشونت تنها یک وظیفه دولتی نیست، بلکه نیازمند مشارکت مردم و به ویژه گروه‌های داوطلبی است که در دل جامعه فعالیت می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین این گروه‌ها، همیاران سلامت هستند.

همیاران سلامت افرادی دلسوز و آموزش‌دیده‌اند که با هدف ارتقای سلامت روان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به صورت داوطلبانه فعالیت می‌کنند.
آنان پل ارتباطی میان مردم و نهادهای رسمی سلامت هستند و با آموزش و فرهنگ‌سازی نقش بزرگی در کاهش خشونت ایفا می‌کنند.
نقش همیاران سلامت فقط به آموزش خلاصه نمی‌شود، بلکه آن‌ها در شناسایی موارد خشونت، حمایت از قربانیان و معرفی آنان به مراکز تخصصی نیز نقش‌آفرین‌اند.

اهمیت پرداختن به نقش همیاران سلامت در مبارزه با خشونت از این جهت است که این افراد در بطن جامعه زندگی می‌کنند و با مردم ارتباط نزدیک دارند.
همین نزدیکی باعث می‌شود بتوانند خشونت‌های پنهان را شناسایی کرده و به موقع اقدام کنند. هدف این مقاله بررسی دقیق نقش همیاران سلامت در مقابله با خشونت است.

ما در ادامه ابتدا مفهوم خشونت را توضیح می‌دهیم، سپس به معرفی همیاران سلامت می‌پردازیم و بعد نقش‌ها، نمونه اقدامات، چالش‌ها و راهکارهای تقویت فعالیت آن‌ها را شرح خواهیم داد.


 خشونت چیست و چرا مبارزه با آن مهم است؟

خشونت مفهومی گسترده است که به هر نوع رفتار آسیب‌زننده و عمدی گفته می‌شود.
این رفتار می‌تواند جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی یا حتی کلامی باشد.
وقتی فردی دیگری را کتک می‌زند، این خشونت جسمی است. وقتی کسی دیگری را تحقیر می‌کند، به او ناسزا می‌گوید یا او را نادیده می‌گیرد، این خشونت روانی محسوب می‌شود.
محروم کردن فرد از حقوق اجتماعی یا اقتصادی نیز شکل دیگری از خشونت است.
در جامعه امروز، خشونت تنها به زد و خورد خیابانی محدود نمی‌شود، بلکه حتی بی‌توجهی والدین به نیازهای عاطفی کودک نیز می‌تواند نوعی خشونت باشد.

مبارزه با خشونت اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا این پدیده آثار مخربی بر زندگی افراد و جامعه بر جای می‌گذارد.
خشونت باعث افزایش افسردگی، اضطراب و مشکلات روانی می‌شود. کودکی که در محیط خشونت‌آمیز بزرگ می‌شود، در آینده احتمال بیشتری دارد که خود به فردی خشونت‌گر تبدیل شود.
به همین دلیل، خشونت چرخه‌ای است که اگر شکسته نشود، نسل به نسل ادامه پیدا می‌کند.
از نظر اجتماعی نیز خشونت اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد، سرمایه اجتماعی را از بین می‌برد و مانع پیشرفت و توسعه می‌شود.

جامعه‌ای که در آن خشونت ریشه‌دار باشد، امنیت روانی و اجتماعی ندارد و افرادش احساس آرامش نمی‌کنند.
بنابراین مبارزه با خشونت یک وظیفه فردی و بلکه یک مسئولیت اجتماعی است.
برای موفقیت در این مسیر، نیاز است که هم نهادهای رسمی مانند پلیس و دادگاه‌ها فعال باشند و هم گروه‌های مردمی مثل همیاران سلامت وارد عمل شوند. ترکیب این دو بازو می‌تواند چرخه خشونت را متوقف کرده و جامعه را به سمت صلح و آرامش هدایت کند.

همیاران سلامت گروهی از افراد داوطلب هستند که در زمینه ارتقای سلامت روان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش دیده‌اند.
این افراد معمولاً از میان دانشجویان، معلمان، والدین، کارمندان یا حتی جوانان علاقه‌مند انتخاب می‌شوند و هدف آن‌ها کمک به بهبود کیفیت زندگی جامعه است.
همیاران سلامت به نوعی سفیران سلامت محسوب می‌شوند که دانش و آگاهی خود را به دیگران منتقل می‌کنند.

ویژگی مهم همیاران سلامت این است که آن‌ها در بطن جامعه زندگی می‌کنند و با مشکلات واقعی مردم آشنا هستند.
برخلاف برخی کارشناسان که فقط از بیرون به موضوع نگاه می‌کنند، همیاران سلامت در دل خانواده‌ها و محله‌ها حضور دارند و ارتباط مستقیم با افراد برقرار می‌کنند.
همین ویژگی باعث می‌شود فعالیت آن‌ها اثرگذارتر باشد.

همیاران سلامت معمولاً آموزش‌هایی در زمینه مهارت‌های زندگی، پیشگیری از خشونت، مدیریت خشم، ارتباط سالم و شناسایی آسیب‌های اجتماعی می‌بینند.
آن‌ها یاد می‌گیرند چگونه با قربانیان خشونت صحبت کنند، چگونه نشانه‌های خشونت پنهان را شناسایی کنند و در صورت لزوم افراد را به مراکز تخصصی معرفی کنند.

اهمیت همیاران سلامت در این است که آن‌ها بازوی کمکی برای نهادهای بهداشتی و اجتماعی هستند.
بسیاری از مشکلاتی که مردم با آن مواجه‌اند، قبل از اینکه نیاز به مداخله جدی پیدا کند، می‌تواند با کمک همیاران سلامت شناسایی و حل شود.
در نتیجه، نقش آن‌ها در پیشگیری بسیار کلیدی است. به عبارت دیگر، همیاران سلامت همان سربازان خط مقدم مبارزه با آسیب‌های اجتماعی و خشونت‌اند.

نقش همیاران سلامت در مبارزه با خشونت

نقش همیاران سلامت در مقابله با خشونت بسیار گسترده است.
نخستین نقش آن‌ها آموزش و آگاه‌سازی است.
بسیاری از افراد حتی نمی‌دانند که برخی رفتارهایشان خشونت محسوب می‌شود.
برای مثال، والدینی که کودک خود را به طور مداوم تحقیر می‌کنند، شاید فکر کنند این فقط یک روش تربیتی است، در حالی که این نوعی خشونت روانی است.
همیاران سلامت با آموزش‌های ساده و روان می‌توانند به خانواده‌ها بفهمانند چه رفتارهایی سالم است و چه رفتارهایی خشونت‌آمیز.

نقش‌ دیگر و بسیار  مهم همیاران سلامت شناسایی خشونت‌های پنهان است.
بسیاری از قربانیان خشونت به دلیل ترس یا ناآگاهی سکوت می‌کنند. یک زن ممکن است سال‌ها در معرض خشونت همسرش باشد ولی به هیچ‌کس نگوید.
یا کودکی ممکن است به خاطر تنبیه‌های شدید والدینش دچار مشکلات روانی شده باشد ولی جرات ابراز آن را نداشته باشد.
همیاران سلامت به دلیل ارتباط نزدیک با جامعه می‌توانند این نشانه‌ها را شناسایی کنند.

نقش سوم معرفی قربانیان به مراکز حمایتی است. همیاران سلامت قرار نیست خودشان به جای پزشک یا روان‌شناس عمل کنند، اما می‌توانند قربانیان را به مراکز تخصصی هدایت کنند. این کار باعث می‌شود افراد سریع‌تر و راحت‌تر به خدمات حمایتی دسترسی پیدا کنند.

نقش چهارم آموزش مهارت‌های زندگی است.
بسیاری از خشونت‌ها به دلیل ناتوانی افراد در مدیریت خشم یا حل تعارض به وجود می‌آید.
همیاران سلامت می‌توانند این مهارت‌ها را آموزش دهند و در نتیجه از وقوع خشونت پیشگیری کنند.
همچنین آن‌ها با ایجاد فضای حمایتی و همدلی می‌توانند به قربانیان روحیه دهند و از انزوای آنان جلوگیری کنند.
نقش همیاران سلامت در فرهنگ‌سازی و همکاری با نهادهای رسمی تکمیل می‌شود.

نمونه اقدامات همیاران سلامت در زمینه مبارزه با خشونت

همیاران سلامت در نقاط مختلف کشور نمونه‌های ارزشمندی از اقدامات عملی برای کاهش خشونت داشته‌اند.
این اقدامات اغلب به شکل‌های ساده اما تأثیرگذار انجام می‌شود و نشان می‌دهد که با کار گروهی و داوطلبانه می‌توان تغییرات بزرگی ایجاد کرد.
یکی از فعالیت‌های رایج همیاران سلامت، برگزاری جلسات آموزشی و کارگاه‌های محلی است.
این جلسات ممکن است در مدارس، مساجد، فرهنگسراها یا حتی خانه‌های محلی برگزار شود.
در این کارگاه‌ها، موضوعاتی مانند «چگونه با خشم خود برخورد کنیم»، «روش‌های حل تعارض در خانواده»، یا «نه به خشونت خانگی» آموزش داده می‌شود.

اقدام دیگر، تشکیل گروه‌های همیار در مدارس است. این گروه‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا خشونت را بشناسند و اگر مورد خشونت قرار گرفتند، بتوانند آن را به بزرگ‌ترها یا مشاوران اطلاع دهند.
همیاران سلامت در این زمینه نقش الگو و راهنما را برای کودکان دارند.
در برخی مناطق نیز کمپین‌های مردمی با شعارهایی مانند «با هم مهربان باشیم» یا «نه به خشونت علیه زنان» برگزار می‌شود که بازتاب خوبی در جامعه دارد.

یکی دیگر از اقدامات مهم، تولید محتوای آموزشی برای فضای مجازی است.
امروزه بسیاری از افراد زمان زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند.
همیاران سلامت با ساخت ویدئوهای کوتاه، نوشتن مطالب آموزشی یا طراحی پوسترهای دیجیتال می‌توانند پیام‌های ضد خشونت را به افراد بیشتری برسانند.

همیاران سلامت همچنین نقش مهمی در معرفی قربانیان خشونت به مراکز حمایتی دارند.
آن‌ها با توجه به آشنایی خود با محله و خانواده‌ها، می‌توانند افرادی را که نیاز به کمک دارند شناسایی کنند و آن‌ها را به مراکز مشاوره یا خدمات اجتماعی ارجاع دهند.
این اقدامات هرچند کوچک به نظر برسد، اما در مجموع می‌تواند جلوی گسترش خشونت در جامعه را بگیرد و فرهنگ احترام و مهربانی را تقویت کند.



چالش‌های پیش روی همیاران سلامت

با وجود تمام فعالیت‌های ارزشمند، همیاران سلامت در مسیر خود با مشکلات و چالش‌های زیادی مواجه‌اند.
نخستین چالش، کمبود آموزش‌های تخصصی است.
بسیاری از همیاران سلامت تنها آموزش‌های ابتدایی را می‌بینند و برای برخورد با موارد پیچیده خشونت، به دانش بیشتری نیاز دارند. وقتی قربانیان با مشکلات عمیق روانی یا حقوقی روبه‌رو هستند، همیاران گاهی نمی‌دانند بهترین روش کمک چیست و این می‌تواند باعث سردرگمی شود.

چالش دوم، مقاومت فرهنگی است. در برخی خانواده‌ها یا جوامع، خشونت رفتاری عادی یا حتی «حق» شمرده می‌شود. برای مثال، بعضی والدین تنبیه بدنی را روش طبیعی تربیت می‌دانند. در چنین شرایطی، وقتی همیاران سلامت تلاش می‌کنند آگاهی بدهند، ممکن است با مخالفت یا حتی تمسخر مواجه شوند. این مقاومت فرهنگی باعث می‌شود تغییر رفتارها زمان‌بر باشد.

چالش سوم، ترس قربانیان از گزارش خشونت است. بسیاری از زنان یا کودکان می‌ترسند اگر خشونت را بیان کنند، اوضاع بدتر شود یا از سوی خانواده طرد شوند. همین ترس باعث می‌شود کار همیاران سلامت برای شناسایی خشونت سخت‌تر شود.

چالش چهارم، کمبود حمایت مالی و امکانات است. همیاران سلامت داوطلب هستند و معمولاً منابع محدودی در اختیار دارند. نبود بودجه برای چاپ بروشور، برگزاری کارگاه یا حتی رفت‌وآمد به مناطق مختلف، فعالیت آن‌ها را محدود می‌کند.

چالش دیگر، نگاه سطحی به فعالیت‌های داوطلبانه است.
گاهی مسئولان یا حتی مردم، نقش همیاران سلامت را جدی نمی‌گیرند و فعالیت‌هایشان را کم‌اهمیت می‌دانند.
در حالی که اگر حمایت و اعتماد بیشتری به این افراد شود، می‌توانند تأثیر بسیار عمیق‌تری در جامعه داشته باشند.

راهکارهای تقویت نقش همیاران سلامت

برای اینکه همیاران سلامت بتوانند با قدرت بیشتری در مبارزه با خشونت نقش‌آفرینی کنند، نیاز به راهکارهای حمایتی و تقویتی وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین راهکارها، آموزش مداوم است. باید برای همیاران سلامت دوره‌های تخصصی در زمینه روان‌شناسی، حقوق خانواده، مشاوره و مهارت‌های ارتباطی برگزار شود تا توانایی آن‌ها در برخورد با خشونت‌های پیچیده افزایش یابد.

راهکار دیگر، حمایت قانونی از همیاران سلامت است. این افراد گاهی به دلیل مداخله در مسائل خانوادگی یا اجتماعی با مخالفت یا تهدید روبه‌رو می‌شوند.
اگر قوانین حمایتی مشخصی وجود داشته باشد، همیاران سلامت با خیال راحت‌تری می‌توانند فعالیت کنند.

از سوی دیگر، رسانه‌ها باید نقش همیاران سلامت را به جامعه معرفی کنند. وقتی مردم بدانند این افراد چه نقشی دارند و چه کمکی می‌توانند بکنند، همکاری بیشتری با آن‌ها خواهند داشت. حتی می‌توان با ساخت برنامه‌های تلویزیونی یا مستندهای کوتاه، فعالیت‌های همیاران سلامت را به تصویر کشید تا انگیزه افراد دیگر برای پیوستن به این گروه‌ها افزایش یابد.

حمایت مالی نیز بسیار مهم است. اگر نهادهای دولتی یا سازمان‌های مردم‌نهاد بخشی از بودجه خود را برای تأمین نیازهای همیاران سلامت اختصاص دهند، آن‌ها می‌توانند فعالیت‌های گسترده‌تری انجام دهند.
همچنین ایجاد شبکه‌ای سراسری از همیاران سلامت در کشور می‌تواند باعث تبادل تجربه‌ها و تقویت همکاری‌ها شود.

همکاری میان نهادهای رسمی و همیاران سلامت باید تقویت شود.
وقتی وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، بهزیستی و پلیس با همیاران سلامت در ارتباط باشند، نتایج کار چند برابر خواهد شد.
این همکاری می‌تواند مسیر مبارزه با خشونت را کوتاه‌تر و موفق‌تر کند.


خشونت پدیده‌ای پیچیده است که آثار مخربی بر فرد و جامعه دارد. از آسیب‌های روانی و جسمی گرفته تا کاهش اعتماد اجتماعی و ایجاد چرخه‌های ناسالم خانوادگی، همگی نشان می‌دهد که مبارزه با خشونت ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
برای مقابله با این مشکل تنها قوانین کافی نیستند. جامعه نیاز دارد که مردم نیز در این مسیر همراه شوند و همیاران سلامت نمونه بارز این مشارکت مردمی هستند.

همیاران سلامت به عنوان داوطلبانی آموزش‌دیده، نقش مهمی در آموزش، فرهنگ‌سازی، شناسایی خشونت، حمایت از قربانیان و معرفی آن‌ها به مراکز حمایتی دارند.
حضور آن‌ها در دل جامعه و ارتباط نزدیک با خانواده‌ها، باعث می‌شود که بتوانند حتی خشونت‌های پنهان را شناسایی کنند و جلوی ادامه آن را بگیرند.
با وجود چالش‌هایی مانند کمبود آموزش، مقاومت فرهنگی یا محدودیت منابع، همیاران سلامت همچنان تأثیر چشمگیری در کاهش خشونت دارند.

دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار رسانه تاب آوری تاکید میکند برای تقویت نقش همیاران در مبارزه با خشونت باید آموزش‌های تخصصی مداوم فراهم شود، حمایت قانونی و مالی بیشتری صورت گیرد و رسانه‌ها نقش آنان را پررنگ‌تر نشان دهند.
همچنین همکاری میان نهادهای رسمی و این گروه‌های داوطلب می‌تواند قدرت آن‌ها را چند برابر کند.
سرمایه‌گذاری بر روی همیاران سلامت سرمایه‌گذاری بر روی آینده‌ای آرام‌تر، سالم‌تر و بدون خشونت است.
جامعه‌ای که در آن همیاران سلامت فعال باشند، قطعاً جامعه‌ای امن‌تر و شاداب‌تر خواهد بود.