مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای

پرورش کودکان مسئول و آگاه
*
مریم قوامی
روانشناس و مدرس مهارتهای والدینی

والدین در دنیای امروز با چالش‌های خاصی روبرو هستند. والدین نه تنها باید به سلامت جسمی، آموزش و تربیت اخلاقی کودکان توجه کنند، بلکه باید توانایی هدایت آن‌ها در محیط دیجیتال و رسانه‌ای را نیز داشته باشند.
کودکان امروزی روزانه با تلویزیون، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین در تماس هستند و تأثیر این رسانه‌ها بر افکار، رفتار و احساسات آن‌ها بسیار زیاد است. بنابراین، والدین به مهارت‌های والدینی مؤثر و سواد رسانه‌ای نیاز دارند تا کودکانشان را به شکل مسئول و آگاهانه رشد دهند. ترکیب این دو، یعنی مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای، می‌تواند پایه‌ای قوی برای پرورش کودکانی با اعتمادبه‌نفس، تفکر انتقادی و رفتار اجتماعی مناسب فراهم کند.

درک مهارت‌های مدرن والدگری و فرزندپروری

مهارت‌های والدینی شامل مجموعه‌ای از رفتارها، دانش و راهکارهایی است که رشد جسمی، عاطفی و اجتماعی کودکان را حمایت می‌کند.
یکی از مهارت‌های مهم در والدینی، توانایی ارتباط مؤثر با کودک است. والدینی که با کودک خود صادقانه صحبت می‌کنند و به احساسات او گوش می‌دهند، باعث ایجاد اعتماد و امنیت عاطفی در او می‌شوند.
همچنین، هوش هیجانی والدین نقش مهمی در تربیت کودک دارد. وقتی والدین بتوانند احساسات خود را مدیریت کنند و به کودک یاد دهند احساسات خود را بشناسد و کنترل کند، کودک توانایی مقابله با فشارهای اجتماعی و استرس را پیدا می‌کند.

از طرف دیگر، تعیین قوانین و مرزهای مشخص و پایبندی به آن‌ها به کودک کمک می‌کند مسئولیت‌پذیر شود و کنترل خود را یاد بگیرد. کودکان نیاز دارند در محیطی رشد کنند که هم محبت وجود داشته باشد و هم قوانین روشن، زیرا ترکیب این دو باعث پرورش شخصیت متعادل و مستقل می‌شود. مهارت دیگر، هدایت کودک در حل مسئله و تصمیم‌گیری است. به جای دادن همه پاسخ‌ها، والدین باید راهنمایی کنند تا کودک بتواند فکر کند و تصمیم بگیرد. همچنین، والدین مؤثر باید انعطاف‌پذیر باشند و با رشد کودک و تغییر شرایط اجتماعی و تکنولوژیک، روش‌های خود را به‌روزرسانی کنند.

مهارتهای والدینی و فرزند پروری نیز نقش بسیار مهمی در رشد کودک دارند.
سبک والدینی متعادل یا مستبد با محبت و کنترل بالا بهترین اثر را در پرورش کودکانی با تفکر انتقادی، اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی دارد.
والدینی که بیش از حد سختگیر هستند ممکن است کودکانی مطیع اما کم‌ابراز احساسات تربیت کنند، در حالی که والدین سهل‌گیر ممکن است کودکانی با انضباط شخصی ضعیف داشته باشند.
غفلت کامل از کودک نیز می‌تواند پیامدهای منفی جدی برای رشد عاطفی و اجتماعی او داشته باشد.

 سواد رسانه‌ای: ضرورت مدرن

سواد رسانه‌ای توانایی درک، تحلیل و استفاده مسئولانه از انواع رسانه‌ها است.
در دنیای امروز، کودکان نه تنها با تلویزیون و رادیو، بلکه با اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های دیجیتال در تعامل هستند و باید بتوانند محتوای دریافتی را تحلیل کنند.
سواد رسانه‌ای شامل مهارت‌های تفکر انتقادی، تشخیص محتوای درست از نادرست، شناخت سوگیری رسانه‌ها و آگاهی از رفتار مسئولانه در فضای آنلاین است. همچنین، کودکان باید بیاموزند چگونه محتوای رسانه‌ای تولید کنند و از آن به شکل خلاقانه و اخلاقی استفاده نمایند.

تأثیر رسانه بر کودکان بسیار زیاد است.
محتوای آموزشی و علمی می‌تواند مهارت‌های شناختی، یادگیری، واژگان و حل مسئله را تقویت کند، اما استفاده بیش از حد از محتوای هیجانی یا خشونت‌آمیز می‌تواند تمرکز و توجه کودک را کاهش دهد.
شبکه‌های اجتماعی فرصت‌های ارتباطی فراهم می‌کنند، اما ممکن است باعث مقایسه اجتماعی، اضطراب یا مشکلات رفتاری شوند.
همچنین، ارائه سبک زندگی ایده‌آل و تصاویر غیرواقعی ممکن است اعتمادبه‌نفس و سلامت روان کودکان را تحت تأثیر قرار دهد.
بنابراین والدین باید کودکان را هدایت کنند تا نه تنها از رسانه‌ها استفاده کنند، بلکه بتوانند پیام‌ها و محتوای رسانه‌ای را تحلیل کنند.


 تلفیق مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای

والدین اولین و مهم‌ترین مربیان رسانه‌ای برای کودکان هستند.
وقتی والدین با کودک همراه می‌شوند و محتوای رسانه‌ای را با او بررسی می‌کنند، فرصت برای توضیح مفاهیم، پاسخ به سوالات و اصلاح باورهای نادرست فراهم می‌شود.
گفت‌وگو درباره محتوای رسانه‌ای باعث می‌شود کودک بیاموزد که هر چیزی که می‌بیند یا می‌شنود، لزوماً حقیقت ندارد و باید تحلیل شود.
همچنین، تعیین محدودیت‌های زمانی و محتوایی و ایجاد مناطق بدون صفحه نمایش، تعادل بین زندگی واقعی و دنیای دیجیتال را حفظ می‌کند و سلامت روان کودک را تضمین می‌نماید.

مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای قابل آموزش هستند.
والدین می‌توانند با بررسی تبلیغات، اخبار، فیلم‌ها و بازی‌های دیجیتال همراه کودک، مهارت تفکر انتقادی او را تقویت کنند.
همچنین تشویق به مصرف محتوای متنوع و ارائه دیدگاه‌های مختلف، کودک را برای مواجهه با پیام‌های متناقض آماده می‌کند. آموزش مهارت‌های تولید محتوا به کودک نیز باعث می‌شود او علاوه بر مصرف، در استفاده خلاقانه و مسئولانه از رسانه‌ها توانمند شود.

 چالش‌ها در ارتقای سواد رسانه‌ای

یکی از چالش‌های مهم والدین، تغییر سریع فناوری است.
هر روز اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های جدیدی ظهور می‌کنند و والدین ممکن است به اندازه کودکان با آن‌ها آشنا نباشند.
علاوه بر این، کودکان همزمان با رسانه‌ها و دوستان خود در معرض پیام‌های متناقض هستند و ممکن است دچار سردرگمی شوند.
والدین باید به کودکان ابزارهای تحلیل و ارزیابی پیام‌ها را آموزش دهند.

تعادل بین آزادی کودک و راهنمایی والدین نیز چالش دیگری است.
محدودیت بیش از حد ممکن است باعث مقاومت و سرپیچی شود و آزادی کامل نیز می‌تواند کودک را در معرض محتوای مضر قرار دهد.
بنابراین والدین باید با دقت مرزهای مناسب تعیین کنند و همزمان امکان انتخاب و تجربه مستقل را برای کودک فراهم نمایند.

برای هدایت کودکان در دنیای رسانه، والدین می‌توانند یک برنامه رسانه‌ای خانوادگی تهیه کنند که شامل قوانین استفاده از رسانه، محتوای مناسب و زمان‌بندی مشخص باشد.
همچنین تشویق کودکان به فعالیت‌های بدون تکنولوژی مانند ورزش، بازی‌های خانوادگی و مطالعه مشترک باعث تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی آن‌ها می‌شود.

آموزش سواد رسانه‌ای می‌تواند به صورت روزمره و همراه با زندگی کودک انجام شود.
والدین می‌توانند با تحلیل تبلیغات، اخبار و بازی‌ها، مهارت تفکر انتقادی کودک را تقویت کنند.
همچنین آموزش مهارت‌های پژوهش، بررسی صحت اطلاعات و ارزیابی منابع، به کودکان کمک می‌کند تا مصرف رسانه‌ای خود را آگاهانه‌تر کنند.

هدایت عاطفی و اجتماعی کودک نیز مهم است.
والدین باید درباره رفتار اخلاقی در فضای آنلاین، حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از قلدری اینترنتی با کودک صحبت کنند و او را تشویق کنند درباره تأثیر رسانه بر احساسات و روابط اجتماعی خود فکر کند. همکاری والدین با مدارس و برنامه‌های جامعه نیز موجب تقویت مهارت‌های سواد رسانه‌ای و استمرار آموزش می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهند کودکانی که والدین با آن‌ها درباره محتوای رسانه‌ای صحبت می‌کنند، مهارت‌های تفکر انتقادی و تحلیل محتوا در آن‌ها تقویت می‌شود.
همچنین کودکانی که والدینشان در مشاهده و تحلیل رسانه‌ها همراهی می‌کنند، کمتر تحت تأثیر منفی محتوای خشونت‌آمیز یا جنسی قرار می‌گیرند.
  همچنین مدارس با برنامه‌های آموزش سواد رسانه‌ای، توانایی تحلیل و رفتار مسئولانه آنلاین دانش‌آموزان را افزایش می‌دهند.

مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای فرایندهایی مادام‌العمر هستند.
والدین باید با تغییر فناوری و ظهور رسانه‌های جدید، یادگیری و تطبیق خود را ادامه دهند.
همچنین دولت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند با ارائه برنامه‌های آموزش سواد دیجیتال و منابع آموزشی به والدین کمک کنند تا کودکان در محیطی امن و آگاهانه رشد کنند.
مشارکت والدین در سیاست‌گذاری و حمایت از کودکان باعث می‌شود نسل آینده بتواند با اعتمادبه‌نفس، تفکر انتقادی و رفتار مسئولانه در دنیای دیجیتال زندگی کند

مهارت‌های والدینی و سواد رسانه‌ای در دنیای امروز به هم وابسته‌اند.
فرزندپروری مؤثر، رشد عاطفی و رفتار اجتماعی مناسب را فراهم می‌کنند و سواد رسانه‌ای توانایی تحلیل، تفکر انتقادی و استفاده مسئولانه از رسانه‌ها را در کودک پرورش می‌دهد.
ترکیب این دو باعث می‌شود کودکان با اعتمادبه‌نفس، مسئولیت‌پذیر و آماده برای مواجهه با چالش‌های دنیای دیجیتال باشند.
والدین با راهنمایی مناسب، گفت‌وگوی مستمر و ایجاد فرصت‌های یادگیری می‌توانند نسلی آگاه، خلاق و مقاوم در برابر تأثیرات منفی رسانه پرورش دهند.